Onze Taal. Jaargang 67

[p. 62]

Tussen clown en dominee
Piet Grijs - columnist

Columnisten hebben zo hun eigen methoden om de lezer te overtuigen. Hoewel, overtuigen... Piet Grijs slooft zich altijd uit om het aantal lezers dat het met hem eens is ‘zo beperkt mogelijk te houden’. Maar hij wil er wel voor zorgen dat de lezers in ieder geval nadenken over het onderwerp dat hij aan de orde stelt.

Ik denk dat nooit eerder een redenaar met het woord ik is begonnen. Een columnist begint zijn column altíjd met ik. Een zoon van de grote Huizinga was correspondent bij de NRC en schreef eens: ‘Aangezien wij niet op twee plaatsen tegelijk kunnen zijn...’, en toen dacht ik: ik schrijf voortaan ik in plaats van wij, men en je.

Nu ik met ik begonnen ben, zal ik, zo neem ik mij voor, ook met ik eindigen. Geen enkele column van mijn hand ontbeert ooit een dergelijk, dikwijls onzichtbaar stijlvoornemen. Er moet altijd iets taalkundigs of stilistisch interessants aan de hand zijn, ook al gaat het om serieuze onderwerpen. Andersom geldt dat als ik bijvoorbeeld een artikel schrijf waarin alle woorden op de letter n eindigen, er na afloop altijd ook nog een interessante inhoud in blijkt te zitten.

Piet Grijs: ‘Presentatie gebruik je als argumenten niets helpen.’
Foto: Bart Versteeg

● Serieus nemen

De columnist moet het hebben van een vaste plek, een vast tijdstip, een vast ritme. Hij is nooit ziek. Daarin lijkt hij op de dominee. De mensen weten: op díé dag van de week krijgen we hem op díé plek te horen. De dominee heeft de hulp van God, de columnist heeft de hulp van de humor. De columnist beweegt zich zo tussen dominee en clown. Karel van het Reve heeft eens geschreven dat de beste columnisten ter wereld in Nederland wonen. Hij heeft gelijk. En hoe komt dat? Omdat er hier nauwelijks nog clowns en dominees optreden.

Een clown wordt niet serieus genomen. Maar ik wil als columnist wel degelijk serieus genomen worden. Eén keer ben ik door een beledigde meneer voor de rechter gedaagd. Dat proces heb ik toen gewonnen. De rechter vond dat ik gelijk had. Dat was ik met hem eens. Maar mr. Borgerhoff Mulder zei er ook nog bij dat een columnist bovendien niet gelijk hoeft te hebben om toch te mogen schrijven wat hij wil. Dat ben ik niet met hem eens. Ik wil wel schrijven wat ik wil. Maar ik ben net als iedere andere Nederlander achteraf verantwoordelijk te stellen. Anders zou immers niemand meer op mijn meningen hoeven te letten.

Van de columnist wordt vaak gezegd dat hij zoveel scheldt. Voor mij geldt dat in ieder geval niet. Ik hou van schelden en bescholden worden. Maar die scheldwoorden moeten kleine ornamenten blijven in een tempel van gedachten. Als ik eens een scheldwoord gebruik, dan toch altijd tussen duizend woorden vol argumentatie. Maar het publiek onthoudt het schelden. Martin van Amerongen, die toch beter zou moeten weten, schrijft dat ik altijd maar scheld. Hij liegt.

● Schrijfretoriek

Dames en heren, u bent in de redevoeringen van de heren Grootendorst en Bolkestein op twee manieren besodemieterd. In de eerste plaats wordt hier net gedaan of retoriek alleen in gesproken vorm bestaat. Bij de oude Grieken wás dat ook zo, maar zelfs daar werd toch achteraf het geïmproviseerde betoog van Socrates keurig door Plato opgeschreven. Na zo vele eeuwen van schrijven en drukken en lezen, zijn de laatste resten van de spraakretoriek uitgeblust en heb ik alleen nog te maken met schrijfretoriek. Voor deze schrijvende columnist is de retorische vorm elke keer anders: een nieuwe taalconstructie, een zelfopgelegde taalbeperking, of de oude vormen van omdraaiing, overdrijving, onderdrijving, vergelijking,

[p. 63]

raadsel, ironie, en inderdaad ook: schelden. Dat ik u toespreek, is dan ook grondig verkeerd en geeft een onjuist beeld van mijn talent.

De tweede besodemieterij zit hem hierin dat net wordt gedaan of de redenaar de keus heeft tussen argumenteren, dat dus saai en vervelend is, of schitteren, dat dus oppervlakkig en aantrekkelijk is. Er is hier net een debat gevoerd over de vraag of het de argumentatie of de presentatie is die het wint. Die tegenstelling is onjuist. Argumenteren gebruik je in zaken die uitgeargumenteerd kunnen worden. Stel, je gaat in Rotterdam een brug over de Maas bouwen. Dan argumenteren deskundige ingenieurs met elkaar over kabels en winden, en na verloop van tijd blijkt dat een bepaalde brug met bepaalde kabels tegen de wind kan, en die gaan ze dan bouwen. Presentatie gebruik je als argumenten niets helpen, bijvoorbeeld als je uit de verte indruk wilt maken op iemand van het andere - of laat ik het neutraal zeggen: van een bepaald - geslacht.

● Niet mee eens

Het gaat in de politiek, maar ook daarbuiten, weliswaar soms over aardige argumenten of aardige gezichten, maar het gaat in de grond om iets heel anders, om principes. Als Bolkestein in verkiezingstijd zegt dat kinderen van illegalen niet meer op scholen mogen worden toegelaten, dan is het moeilijk kiezen tussen argumenten of sentimenten. Hij doet net of zijn voorstel op argumenten gebaseerd is, maar iedereen beseft dat hij na de kabinetsformatie niet op zijn voorstel terug zal komen. Het gaat hier om een naar mijn mening misdadig principe waarmee hij de uiterst rechtse kiezers naar zijn partij weet te trekken. Hij kan hier wel mooi weer spelen, maar dat is toch ten diepste waar het om gaat, en ik ben benieuwd met welk kwaadaardig verzinsel hij bij de volgende verkiezingen zal komen.

Waarom zijn er columns? Om dezelfde reden dat er ooit hoofdartikelen waren. Die - nu vertel ik u een geheim - zijn er trouwens nog steeds, maar niemand leest ze. Hebt u ooit iemand horen zeggen: ‘Maar in het hoofdartikel van de Volkskrant stond toch...?’ Nee, maar een columnist zorgt, als hij een goed columnist is, dat er elke week ergens wordt gezegd: ‘Heb je gelezen wat Piet Grijs schreef over...?’ De columnist legt de kwestie van de week op tafel. Hij weet heus wel dat zijn lezers het niet met hem eens zijn - ik sloof mij altijd uit om het aantal lezers dat het met mij eens is zo klein mogelijk te houden - maar hij wil ervoor zorgen dat die lezers in ieder geval nadenken over het onderwerp dat hij aan de orde stelt.

Vier keer heb ik het congrespubliek in Rotterdam aan het lachen gekregen, maar nu ik mijn speech uittik, kan ik mij niet meer herinneren hoe ik dat deed. Op papier is een gesproken geestigheid zelden geestig. Ik wilde met het woord ik eindigen en dat doe ik.