Onze Taal. Jaargang 67

[p. 48]

taalcuriosa
Oplopers [2]
Jules Welling

In nummer 7/8 van 1997 introduceerde ik in deze rubriek het curiosum van de ‘oploper’. Meer dan dertig briefschrijvers stuurden een reactie. Er bleken nogal wat addertjes onder het oplopergras te zitten. In hun reactie (november 1997) hebben Marc du Chatinier en Johan Zuidema, twee medewerkers van Van Dale Lexicografie, gewezen op mijn onzorgvuldige criteria voor de oplopers.

● Delen terugvindbaar

In mijn stukje van juli/augustus schreef ik dat de oploper moest voldoen aan de formule ‘1xa, 2xb, 3xc, 4xd’ enzovoort. Als voorbeelden gaf ik: u, (1xu) een (1xn, 2xe), doodop (1xp, 2xd, 3xo) en baarddraad (1xb, 2xr, 3xd, 4xa). De woorden moesten wel in de grote Van Dale terug te vinden zijn, zo stelde ik. Maar Du Chatinier en Zuidema merkten terecht op dat lang niet alle Nederlandse woorden in een woordenboek staan. Volledig doorzichtige (dus gemakkelijk uit de delen te begrijpen) samenstellingen staan er bijvoorbeeld niet in, want anders zou het onhanteerbaar dik worden. Daarom stelden zij voor de spelregels voor de oplopers aan te passen: een oploper telt mee als hij in de grote Van Dale staat, maar ook als het een begrijpelijke samenstelling is waarvan de delen terug te vinden zijn in dat woordenboek.

Ik kan niet anders dan het geheel eens zijn met dit voorstel, dat onder meer leidt tot goedkeuring van de voorbeelden energie-inningen, feestestafettes, rododendronrood, smeerverversers, verderdenderden, vervoerreserves (vijftrappers), en de zestrappers starterssecretaresses en dividendenverdienende.

● Natuurlijkheid

Veel inzenders kwamen onafhankelijk van elkaar tot dezelfde vondsten. Omdat het te veel ruimte vergt om alle vondsten te vermelden, heb ik noodgedwongen een selectie gemaakt. Als criterium heb ik daarbij laten gelden: hoe natuurlijker hoe beter.

We gaan eerst terug naar de viertraps oploper. Uit het enorme aanbod van Ton Majoor uit Soest kies ik de volgende voorbeelden: ananassaus, kentekenen, veevervoer, theetenten, maanmannen, neerpenner, negergenen en stoomstoot. Michel Vrisekoop uit Den Haag voegde daar nog het fraaie leeslessen aan toe.

Zoals te verwachten viel, was daarmee de koek nog lang niet op. Er kwamen ook veel reacties met vijftraps oplopers binnen. Een selectie: randredeneerder, negerbergrenner en koekoekklokzeel van H.R. Walscheid van Dijk uit Utrecht, negerongenoegen van Michel Vrisekoop, en neerdonderenden van Ton Majoor.

Maar ook de zestraps oploper bestaat. Vanzelfsprekend worden de woorden dan algauw wat gekunstelder, maar dat mag de pret niet drukken. Aardige voorbeelden zijn bananentaartententnar, ananassaus-essencescan en toneeltentoonsteltent van respectievelijk Boukje Giampretro uit Baarle Hertog, A. van de Wetering uit Driebruggen en Ineke van Woerkom uit Helmond. De al eerder genoemde Michel Vrisekoop kwam met maar liefst twaalf zestrappers op de proppen, waaronder enkele heel inventieve: sterrenstelseltesters, karaktertrekkenkraker, riviervisserijsessies, eenentwintigneigingen, mannenstemmententamen en letterzettersstelsels. Prachtig!

● Voordeel van de twijfel

Voor H. Walscheid van Dijk was dat niet genoeg. Hij kwam met koekkorrelkoelkelderdeurklopperkoper. Een achttraps oploper van maar liefst 36 letters, en verdedigbaar volgens de regel die ons toestaat woorden aan elkaar te plakken. Zeker, het voorbeeld doet buitengewoon gekunsteld aan, maar dat is niet voldoende reden om het te diskwalificeren. Mede gezien de enorme moeilijkheidsgraad van dit curiosum vind ik dat deze vondst op zijn minst het voordeel van de twijfel moet krijgen. Voor de duidelijkheid: het gaat dus om ‘de koper van een deurklopper van een deur naar een koelkelder waar koekkorrels bewaard worden’. Je moet er maar opkomen.

Ik hoop dat het bovenstaande voldoende de rijkdom van dit curiosum illustreert. Hiermee sluit ik dit onderwerp af. Er zijn nog zoveel andere curiosa in de taal.