Onze Taal. Jaargang 67

[p. 28]

Twintig jaar ‘Wat een taal!’ op de radio
Marc van Oostendorp

Deze maand bestaat het radioprogramma ‘Wat een taal!’ van de NPS precies twintig jaar. Het is in die tijd uitgegroeid tot hét programma voor de taalliefhebber - van de huisvrouw met alleen lagere school tot en met de hoogleraar in de taalwetenschap.

Toen Jannie Verheijen in 1986 redactrice werd van het programma ‘Wat een taal!’, werd een droom werkelijkheid. Zo'n acht jaar eerder had ze op een zondagavond tijdens de afwas in de ouderlijke woning de radio aangezet toen een van de eerste afleveringen werd uitgezonden. Het programma heette toen nog ‘De Taalshow’, het werd gepresenteerd door Jan Roelands, en Verheijen wist één ding zeker: voor dát programma wilde ze werken.

Deze maand bestaat het programma precies twintig jaar. Verheijen werkt al twaalf jaar voor ‘Wat een taal!’ en vormt inmiddels in haar eentje de redactie. Ze bedenkt de onderwerpen, zoekt de gasten uit en bereidt met presentator Henny Stoel de uitzendingen voor.

● Schaven

Tot aan zijn dood in 1989 was Jan Roelands de drijvende kracht achter ‘Wat een taal!’ Verheijen: ‘Hij was

een ouderwets goede radiomaker met een prachtige stem en met sterke zelfgeschreven teksten. Hij zat soms een hele dag te schaven aan de verbindingstekstjes die hij tussen twee onderwerpen uitsprak. En hij had altijd nieuwe ideeën voor rubriekjes en items.’

De vaste medewerkers aan het programma spreken nog steeds lovend over Roelands. Dana Constandse bijvoorbeeld, die al bij de eerste plannen voor het programma betrokken was: ‘Als ik met hem sprak, was ik vaak echt verbaasd. “Ja, dat kun je ook nog allemaal doen met taal”, dacht ik dan. Misschien juist omdat hij helemaal geen taalkundige opleiding had. Dan had hij weer een gesprek met iemand van de telefoondienst over de beste manier om een telefoonnummer uit te spreken: vijftwee-zeven, tweeënvijftig-zeven, of vijf-zevenentwintig? Daar denk je als neerlandicus niet zo snel aan.’

De afgelopen maanden werden in ‘Wat een taal!’ onder meer de volgende onderwerpen behandeld:
- Hoe nuttig is de nieuwe ANS?;
- Wat zijn de talen van Indonesië? Is er nog invloed te merken van het Nederlands?;
- Het Engels als wereldtaal;
- Overtuigende taal: een verslag van het congres van Onze Taal;
- De mooiste boeken over taal van 1997;
- Indianentalen: hoe staan ze ervoor?;
- Taal van top tot teen: een serie over woorden, spreekwoorden en uitdrukkingen die betrekking hebben op delen van het menselijk lichaam.

● Stramien

Ook taalkundige Joop van der Horst heeft veel van Roelands geleerd: ‘Radioteksten schrijven, een tekst zo opstellen dat het net klinkt alsof je hem in de studio improviseert, is een vak. Hij beheerste dat.’ De eerste serie die Van der Horst aan het eind van de jaren zeventig maakte, ging over de geschiedenis van het Nederlands. ‘Daar heeft Roelands veel tijd in gestoken. Hij herschreef hele stukken.’ In de zomer van 1997 verzorgde Van der Horst overigens een serie programma's over hetzelfde onderwerp. Hij heeft ondertussen zoveel ervaring opgedaan dat het deze keer niet eens nodig was de teksten uit te schrijven.

Er is méér aan het programma veranderd in de loop der jaren. Het is actueler geworden. Na de dood van Roelands werd ‘Wat een taal!’ een aantal jaren gepresenteerd door Frits Spits, die een strak programmastramien voorstond: korte gesprekken, veel vaste rubrieken, en veel nieuws. De laatste jaren is de vorm van het programma weer wat losser geworden. Er is iets meer tijd voor een gesprek - al is een halfuur per week voor het enige taalprogramma op de Nederlandse radio natuurlijk nog steeds te weinig. Sinds januari 1995 wordt het programma gepresenteerd door Henny Stoel.

● Fout

Vaste rubrieken zijn er nog steeds: over woorden en uitdrukkingen die betrekking hebben op het menselijk lichaam bijvoorbeeld, of over het ‘favoriete woordenboek’ van verza-

[p. 29]

melaars. Heel populair is ‘Fout volgens...’, waarin bekende taalgebruikers in een column hun ergernis mogen spuien. Martine Bijl, Karel van het Reve, Annemarie Grewel, Cisca Dresselhuys, J.L. Heldring en vijfennegentig anderen hebben in de loop der jaren al hun beklag mogen doen.

Elke maand bespreekt een deskundig panel actuele taalgebeurtenissen. Veel bekende taalkundigen hebben er al een plaats gehad: Dana Constandse, Liesbeth Koenen, Rik Smits, Joop van der Horst, Anneke Neijt en Rieks Smeets. De laatste drie vormen op dit moment samen het panel.

‘Sinds anderhalf jaar vormt ons panel bijvoorbeeld een soort schaduwjury bij de grote literaire prijzen, zoals van Libris en van de Generale Bank’, zegt Verheijen. ‘In de uitzendingen voorafgaand aan de prijsuitreiking bespreken onze deskundigen de genomineerde boeken, waarbij ze in het geheel niet letten op inhoudelijke maar alleen op stilistische en taalkundige kwaliteiten: kan de schrijver putten uit een rijke woordkeus? Doet hij spannende dingen met zijn zinsbouw? Tot nu toe is de voorkeur van ons panel altijd naar een ander dan de uiteindelijke winnaar uitgegaan.’

● Manifestatie

Het twintigjarig bestaan van ‘Wat een taal!’ zal worden gevierd met een manifestatie in Amsterdam. Luisteraars, medewerkers en oud-medewerkers zullen daar delen in elkaars ‘liefde voor taal’ - het thema van de manifestatie. Op 15 januari wordt in een extra lange uitzending van het programma uitgebreid verslag gedaan van deze middag.

Volgens Verheijen heeft ‘Wat een taal!’ een groot vast publiek ‘van huisvrouwen met alleen lagere school tot en met hoogleraren in de taalwetenschap’. Vaste medewerkster Dana Constandse, die elke aflevering kritisch beluistert, en één keer in de maand langskomt om alles met Verheijen en Stoel door te spreken, vindt dat terecht. ‘Hoe meer aandacht er voor taal is, hoe beter. “Wat een taal!” is nog steeds een boeiende mengeling van speelse en serieuze informatie over taal. Te veel mensen denken nog dat taal alleen maar gaat over spelling en ontleden, over goed of fout. “Wat een taal!” laat zien dat er meer te beleven is. Veel meer.’

‘Wat een taal!’ ledere donderdag van 10.30-11.00 op radio 5.
Jublieumuitzending: donderdag 15 januari 1998 van 10.30-12.00.