Onze Taal. Jaargang 67

Tekstverwerkingsprogramma's: hoe nieuwer hoe beter?
Rob Punselie - Eindhoven

Geregeld worden gebruikers gelokt met een goedkope, nieuwe versie van hun vertrouwde programma (‘upgrade’ in goed Nederlands), om er vervolgens achter te komen dat de meest simpele bewerkingen opeens veel meer tijd kosten. Waarop moet je letten bij het overschakelen op een nieuw tekstverwerkingsprogramma?

In de jaren zestig en zeventig waren computers vooral zakelijke producten voor professionele gebruikers. Vanaf de doorbraak van de personal computer (pc) in de jaren zeventig gaan ook miljoenen consumenten mee in de technologierace. Voor de capaciteit van het interne geheugen van de pc was de norm aanvankelijk zo'n 640 kilobyte (Kb). Inmiddels denken gebruikers in megabytes (Mb). De nieuwste versie van het veelgebruikte programma Microsoft Office 97 vraagt minimaal 32 Mb aan intern geheugen om echt lekker te kunnen draaien. Dat is ruim 50 keer zoveel als 640 Kb.

Bij nieuwe versies van programmatuur worden daarom minimumsysteemeisen opgegeven. Dit zijn technische specificaties waaraan uw computer moet voldoen om te kunnen werken met het programma, bijvoorbeeld ‘486 DX-processor, 4 Mb intern geheugen’. Helaas zijn deze minimumeisen meestal net zo betrouwbaar als de gemiddelde aanduiding van de baktijd van een diepvriespizza. Een verdubbeling van het benodigde aantal megabytes geeft een heel wat realistischer beeld.

● WP 5.1

Veel gebruikers hebben inmiddels de overstap gemaakt van het MS-DOS-besturingssysteem naar de pictogrammen van het Windows-besturingssysteem. Daarbij wordt vaak de overstap naar het tekstverwerkingsprogramma Microsoft Word voor Windows aangeboden. Dat is zo aantrekkelijk dat veel gebruikers afscheid nemen van hun vertrouwde Word-Perfect. Toch is dat niet altijd verstandig.

WP 5.1 voor DOS is een degelijk rechttoe-rechtaan-programma dat doet wat het moet doen: tekstverwerken. Dat ‘verwerken’ is een verbluffend helder proces: een bewerking begint bij een begincode, bijvoorbeeld ‘zet in een cursieve letter’, en eindigt bij de eindcode. Op het ‘onderwaterscherm’ is precies te zien welke bewerkingen het programma gaat uitvoeren. Wel moet de gebruiker vertrouwd zien te raken met zo'n 40 combinaties van functietoetsen, en daardoor is WP niet echt gebruiksvriendelijk. De bekende kartonnen sjabloontjes voor op het toetsenbord zijn de papiergeworden doekjes voor het bloeden. Maar dit neemt niet weg dat je met WP weet wat je doet en doet wat je weet. Of, in de woorden van Henk Boeke, auteur van Werken met WordPerfect: ‘Ik gebruik nog steeds WP 5.1 op DOS. Ik merkte dat Windows me afleidde van het schrijven van de inhoud. Mijn productiviteit nam gewoon met 50% af.’ En, niet te vergeten: WP 5.1 draait ook nog op een geheugen van 640 Kb...

Inmiddels is er voor Windows ook

[p. 17]

een versie van WP. Dit ‘WordPerfect voor Windows’ is nu een geavanceerd product, en met elke nieuwe versie komen er nieuwe functies en mogelijkheden bij.

● Word

Het programma Word was bij velen al favoriet lang voordat het besturingsprogramma Windows op de markt kwam. Dat gold alleen niet voor het ‘WP-land’ Nederland. In Word worden sinds jaar en dag tekst en opmaak geïntegreerd bij het schrijven van tekst. Elk stuk tekst bestaat daarbij uit drie bouwstenen:

-	een verzameling lettertekens: de tekst;
-	een element uit een opmaakprofiel voor alinea's (bijv. ‘Kop 2’);
-	een element uit een opmaakprofiel voor lettertypes (bijv. ‘standaardalinea-lettertype’).

Elk van deze bouwstenen kan onafhankelijk van de ander worden veranderd. Neem bijvoorbeeld de tekst ‘Word voor Windows: veelzijdig voor de kenners’. Het lettertype van deze tekst kan op drie verschillende manieren ‘vet’ worden gemaakt.

De eerste methode is vergelijkbaar met de begin- en eindcodes van WP. Eerst selecteer je de tekst met muis of toetsenbord. Vervolgens klik je met de muis op het pictogram ‘vet’. De tweede methode is het aanpassen van het opmaakprofiel voor ‘Kop 2’, zodat een vet lettertype wordt gebruikt. Daarmee krijgen ook alle andere alinea's met het opmaakprofiel ‘Kop 2’ een vette letter. De derde methode verandert in het gebruikte opmaakprofiel voor lettertypes de standaardletter naar ‘vet’. Alle lettertekens met het opmaakprofiel ‘standaard-alinea-lettertype’ veranderen in vette letters.

Op de afdruk van de tekst is geen verschil te zien tussen deze drie methoden. In het elektronische bestand is dat verschil er wel degelijk. Elke alinea heeft in Word een opmaakprofiel. Wat er voor het oog uitziet als een witregel, is voor Word een alineateken met een opmaakprofiel voor alinea's en een opmaakprofiel voor lettertypes, waar toevallig geen tekst in staat. Een ervaren Word-gebruiker gebruikt de opmaakprofielen voor alinea's om de tekst te structureren. Daarmee ‘weet’ Word via de opmaakprofielen welke tekst een hoofdstuktitel is (‘Kop 1’), wat een paragraaftitel is (‘Kop 2’) en waar de platte tekst staat (‘Standaard’). Het veranderen van de opmaak van alle paragraaftitels van vet naar cursief kan in één handeling gedaan worden, door volgens de bovengenoemde tweede methode het opmaakprofiel ‘Kop 2’ te wijzigen. De onervaren Wordgebruiker zal misschien de eerste methode kiezen: dezelfde aanpassing betekent dan voor elke paragraaf een handeling.

● Complexe teksten

Belangrijker is dat Word via opmaakprofielen de tekststructuur kent. Het programma heeft zelfs een speciale weergave gecreëerd, de ‘overzichtsweergave’, waarin de tekststructuur kan worden gemanipuleerd.

Stel: u vindt uw tekststructuur nog niet kloppen. Dan kan het voor u

•
WP 5.1 voor DOS is nog steeds onovertroffen voor het produceren van ‘rechttoerechtaan-tekst’.
•

volstaan om alleen de grote lijn van de tekst te zien. Door in de overzichtsweergave op de knop ‘niveau 2’ te drukken ziet u alleen hoofdstuktitels (‘Kop 1’) en paragraaftitels (‘Kop 2’) en valt alle onderliggende tekst weg. En inderdaad ziet u: de vijfde paragraaf van hoofdstuk 1 is eigenlijk wel een hoofdstuk waard. U selecteert de desbetreffende paragraaf, drukt op de knop ‘+’, en de paragraaf is hoofdstuk geworden. Maar ook alle onderliggende platte tekst (‘Standaard’) verhuist mee en alle subparagrafen (‘Kop 3’) of sub-subparagrafen (‘Kop 4’) worden een stap mee ‘gepromoveerd’.

De keerzijde van de opmaakprofielen is dat een alineamarkering (of witregel!) weghalen in Word twee dingen tegelijk betekent: haal een teken weg (return) en gebruik de opmaak van de voorgaande alinea. Het resultaat kan heel verwarrend zijn, met name voor WP 5.1-gebruikers. Want waar zijn hun vertrouwde begin- en eindcodes? Maar voor complexe teksten en creatieve geesten is de overzichtsweergave van Word onovertroffen en op papier zelfs niet te evenaren. De grap is dat deze overzichtsfunctie in Word bepaald niet nieuw is: zij bestaat al ruim 10 jaar.

● Smaken

Let u voor uw eventuele overstap op de minimum-systeemeisen van het programma en op de capaciteit van uw pc: WP 5.1 voor DOS draait zelfs op de ‘oudste’ pc. Word voor Windows stelt behoorlijk hogere eisen. Maar let u ook op het soort teksten en uw manier van ‘verwerken’. WP 5.1 voor DOS en Word voor Windows verwerken tekst nadrukkelijk anders.

WP 5.1 voor DOS is nog steeds onovertroffen voor het produceren van ‘rechttoe-rechtaan-tekst’: het werkt, zonder onaangename verrassingen. De directe en doorzichtige werking veronderstelt echter wel kennis van de opmaakcodes en de bijbehorende functietoetsen. Word voor Windows biedt meer faciliteiten voor het manipuleren van een complexe tekststructuur en heeft geavanceerdere opmaakmogelijkneden, maar vraagt wel meer begrip van de bouwelementen in het programma, zoals de opmaakprofielen.

WP en Word bieden veel vergelijkbare mogelijkheden: de Windows-versies ontlopen elkaar in functionaliteit niet veel. De concurrentieslag dwingt beide er bovendien toe functies van elkaar over te nemen: elke volgende versie van de een heeft de nieuwe functies uit de vorige versie van de ander. De verschillen nemen eerder af dan toe. Toch ‘voelen’ Word en WP nadrukkelijk anders aan in het gebruik. Word-aanhangers en WP-adepten hebben daarmee allebei gelijk. Ach ja, smaken verschillen.