‘Verboden op het werk te komen’
Enkele Vlaamse taaleigenaardigheden
Ton van der Wouden
De taal verbindt Nederland en Vlaanderen, maar dat wil niet zeggen dat de Nederlander en de Vlaming precies dezelfde taal spreken. Ton van der Wouden beschrijft enkele opvallende verschillen. En Herman J. Claeys begint een serie over Vlaamse nieuwvormingen.
Een rotonde wordt in België ook wel aangeduid als een rond punt, een ‘uitsmijter’ is daar een buitenwipper, als u daar op café gaat en u stationeert uw wagen in een parking die daar ingeplant is, dan is de uitbater niet aansprakelijk voor gebeurlijke ongevallen.
Het verhaal is niet nieuw. Sinds Antwerpen in 1585 in handen van de Spanjaarden viel, heeft het Nederlands in wat tegenwoordig België heet een eigen ontwikkeling ondergaan. De zuiderse (zuidelijke) varianten van het Nederlands blijven een bron van verbazing, en ook wel vermaak, voor taalbewuste Nederlanders. ‘Verboden op het werk te komen’, dat zet je toch niet als verbodsbord op het hek om een bouwterrein? In België is dat helemaal niet ongebruikelijk. Hieronder een kleine bloemlezing van minder bekende typisch Vlaamse woorden en uitdrukkingen.
Bob ‘degene van een gezelschap die niet drinkt en de rest van het gezelschap veilig naar huis rijdt’, de spil van een nieuwe preventieve campagne tegen dronken rijden, eind 1995 uitgedokterd door staatssecretaris Jan Peeters, de ordediensten, de brouwersvereniging Arnoldus en het Belgisch Instituut voor Verkeersveiligheid. Langs de snelwegen werden borden geplaatst met leuzen als ‘noem mij maar Bob’ en ‘als Bob ben ik zeer geliefd’. De BOB is ook een afdeling van de rijkswacht (Bijzondere OpsporingsBrigade).
consultatiecentrum ‘documentatiecentrum’: ‘De streek- en familiegeschiedenis bezitten er hun eigen consultatiecentra.’ Een consultatiebureau (voor besmettelijke ziekten en dergelijke) heet in België dispensarium; met baby's en kinderen ga je naar de weeg of de weging van Kind en Gezin.
culpabiliseren ‘beschuldigen, de schuld geven’: ‘Ik wil degenen die die huiszoekingen hebben gedaan niet culpabiliseren. Dat is te gemakkelijk.’
heus ook in bepaalde gevallen waar in Nederland maar zou worden gebruikt: ‘Het is een stuk voor pipa en ensemble. En kijk heus niet zo verbaasd. Zelfs wij, muzikanten, kenden dat typisch Chinese instrument niet.’
laken het laken naar zich toe trekken betekent (ook) ‘de winst binnenhalen’: ‘Die lekke band van Herijgers was ook in mijn nadeel. Als hij mee vooraan was gebleven, had ik mogelijk meer kansen gehad om het laken naar mij toe te trekken.’
muilen ook ‘tongzoenen’.
onschuldig de vaste uitdrukking onschuldige hand betekent zoiets als ‘het lot’: ‘Uit de ingezonden kaartjes zal een onschuldige hand rond half september drie winnaars trekken.’ Blijkbaar is de uitdrukking afgesleten tot een cliché, want er wordt op gevarieerd: ‘Een spreekwoordelijke onschuldige hand pikt uit alle inzendingen 50 kaartjes.’
opstoot ook ‘uitbarsting, geval’: ‘Elk jaar zijn er opstoten van de ziekte, maar het aantal gevallen blijft beperkt.’
partneriaat ‘alternatieve samenlevingsvorm’: ‘In één adem noemde hij een wettelijke regeling voor homoparen en een nieuwe discussie over de abortuswet. Maar van een strengere abortuswet wil alvast partijgenote Miet Smet niets weten, en het is maar de vraag of het partneriaat in het huidige klimaat een kans maakt.’
robot als in Nederland; wat in Nederland een keukenmachine heet, staat in België bekend als een keukenrobot; een robottekening is een ‘montagefoto’, een op basis van ooggetuigenverklaringen samengesteld portret van de verdachte(n).
veelgesmaakt ‘populair’: ‘Uiteraard maakt niet alleen de Deense speelgoedfabrikant (Lego) veelgesmaakt voer voor bouwertjes.’
Ton van der Wouden: Verboden op het werk te komen. Klein woordenboek van Vlaamse taal- en andere eigenaardigheden. SIWU uitgevers, postbus 1052, 7500 BB Enschede. ISBN 90 74900 13 5.
Auteursrechtelijk beschermd