Onze Taal. Jaargang 64

[p. 269]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Eruitzien of er uitzien?

? Mijn vrouw beweerde laatst dat eruitzien aaneengeschreven moet worden. Ik bestreed dat: uit mag - als deel van een samengesteld werkwoord - volgens mij niet gekoppeld worden aan er. Toen we naar Van Dale grepen, bleek die tot mijn stomme verbazing een lemma eruitzien te bevatten. Heeft mijn vrouw dan toch gelijk?

! Volgens Van Dale wel, ja. Sinds 1984 schrijft de redactie dit ‘werkwoord’ aaneen. Maar wij zijn het met die schrijfwijze helemaal niet eens. En daarin staan we niet alleen: in alle andere woordenboeken ontbreekt eruitzien. Ook in het Groene Boekje uit 1954, op dit moment nog onze officiële spellingnorm.

Wij hebben dit lemma in Van Dale altijd als een ‘vergissing’ beschouwd. Daarin werden we gesterkt doordat de redactie van Van Dale ons voor deze uitzonderlijke schrijfwijze geen bevredigende verklaring heeft kunnen geven. Waarom neemt ze eruitzien wel op, maar bijvoorbeeld erafbrengen niet?

Wij zien geen reden om van de schrijfwijze er uitzien af te wijken. Uitzien is een samengesteld werkwoord; het eerste deel van zo'n werkwoord wordt niet aan er gekoppeld.

Overigens heeft Van Dale wel zo veel gezag dat eruitzien inmiddels is opgenomen in de spellinggidsen van Prisma en Koenen en in de Herziene Woordenlijst. Wij hopen dat de redactie van het nieuwe Groene Boekje, dat binnenkort verschijnt, anders beslist. Zo niet, dan zou deze ‘vergissing’ wel eens een heel lang leven beschoren kunnen zijn!

● Herstel(d)melding

? Wanneer iemand zich weer beter meldt, doet hij dan een herstelmelding of een hersteldmelding?

! Onze voorkeur gaat uit naar herstelmelding. Dat is een samenstelling die bestaat uit twee zelfstandige naamwoorden, het herstel en de melding. Het samenvoegen van twee zelfstandige naamwoorden tot een samenstelling is een zeer gebruikelijk procédé in het Nederlands: melkfles, lucifersdoosje, brandmelding.

In hersteldmelding zou een voltooid deelwoord (hersteld) met een zelfstandig naamwoord een samenstelling vormen. Dat is niet zo gebruikelijk. Van dit type samenstelling bestaan slechts erg weinig voorbeelden, zoals verbeurdverklaring, verdachtmaking en bekendmaking. Maar in deze samenstellingen hebben verdacht en bekend al de status van bijvoeglijk naamwoord bereikt (we vinden ze als aparte ingang in de hedendaagse naslagwerken). Het bijvoeglijk naamwoord verbeurd troffen we één keer aan, in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel XIX, 1982). We kunnen dus ook zeggen dat verbeurdverklaring, verdachtmaking en bekendmaking samenstellingen zijn die bestaan uit een bijvoeglijk en een zelfstandig naamwoord, en dat is wél weer een gebruikelijk type samenstelling (vergelijk bijvoorbeeld openbaarmaking, hogepriester, wittebrood). Hersteld is echter een ‘echt’ voltooid deelwoord; we troffen het nergens als aparte ingang aan. Dat maakt hersteldmelding toch tot een bijzonder geval.

Voorstanders van hersteldmelding voeren meestal aan dat het gaat om een melding van hersteld zijn. Wij vinden dit geen overtuigend argument. Iemand die weer beter is, kan net zo goed melding maken van zijn herstel (volgens de grote Van Dale onder andere ‘het weer gezond-worden’) als van zijn hersteld zijn.

● Meervoudsvorm haar?

? Op het monument voor vrouwen die in de Tweede Wereldoorlog gevangen zaten in het kamp Ravensbrück staat het opschrift: ‘Voor haar die tot het uiterste neen bleven zeggen tegen fascisme’. Volgens mij is haar in deze zin fout; er had hen moeten staan. Klopt dat?

! U hebt gelijk dat we in het hedendaagse Nederlands na een voorzetsel (zoals voor) het persoonlijk voornaamwoord hen (vierde naamval) gebruiken als het om meer mensen gaat. Toch is haar hier niet fout. Tegenwoordig maken we in het meervoud geen onderscheid meer tussen mannelijk en vrouwelijk, maar vroeger deden we dat wel. De naamvalsvormen van het vrouwelijke persoonlijke voornaamwoord waren in de vorige eeuw:

	enkelvoud:	meervoud:
1ste naamval	zij/ze	zij/ze
2de naamval	harer/haars	harer/haars
3de naamval	haar	haar
4de naamval	haar/ze	haar/ze

Het Groene Boekje uit 1954 heeft aan de meervoudsfunctie van haar definitief een einde gemaakt. We zeggen nu bijvoorbeeld: ik geef hun het boek en het boek is van hen, of het nu om vrouwen of om mannen gaat. Ook het bezittelijk voornaamwoord haar heeft plaats moeten maken voor hun: de moeders hadden hun kinderen thuisgelaten.

De Algemene Nederlandse Spraakkunst geeft de voorbeeldzin: De dames vonden dat men haar ten onrechte gepasseerd had, en vermeldt daarbij dat het hier om een archaïsch gebruik van haar gaat; we schrijven nu hen. Op het Ravensbrück-monument staat dus zeker geen taalfout, maar wel een enigszins verouderde constructie. Misschien is voor haar gekozen om extra tot uiting te laten komen dat in Ravensbrück alleen vrouwen gevangen zaten.