Onze Taal. Jaargang 64

[p. 244]

Wie corrigeert de corrector?
Guus Rombouts - tekstschrijver/journalist, Amsterdam

Uit mijn schrijverschap komen diepgewortelde negatieve gevoelens voort tegenover de beroepsgroep van correctors, eindredacteuren en andere ‘tekstbewerkers’. Deze functionarissen behandelen de schrijver vaak uiterst onzorgvuldig.

Ieder mens heeft in zijn schooltijd weleens een voldoende voor een opstel gekregen. Daaruit de conclusie trekken dat iedereen dus kan schrijven, is misplaatst. Schrijven is een fascinerend spel, waarbij met zesentwintig lettertekens sfeerbeelden worden opgeroepen, nieuwe werelden worden gecreëerd. Schrijven is - soms - het een kwartslag kantelen van de waarheid. Voor de schrijver is daarbij de grammaticale onderbouwing van zijn schepping soms minder relevant. De confrontatie met de niet-flexibele geest van een corrector veroorzaakt regelmatig situaties waardoor het schrijfplezier dusdanig wordt vergald dat men neigingen krijgt om te stoppen met ‘publiceren’.

● ‘Pijn lijden’

Begin 1994 kreeg ik van een universitaire vakgroep de opdracht om enkele orthodontiebrochures te schrijven. Twee middagen was ik in een praktijk. Ik zag tientallen behandelingen, sprak met diverse patiënten, en had vele keren overleg met de orthodontist over bepaalde woorden. De teksten die uiteindelijk naar de vakgroep gingen, waren kindvriendelijk, op ooghoogte van de grootste doelgroep - jongeren tussen de elf en vijftien jaar - zonder kinderachtig te zijn. Enkele dagen later kreeg ik teksten terug waarin slechts drie regels intact waren gebleven. In een telefoongesprek sprak de secretaresse, type ‘ik-en-de-professor’, welhaast sadistisch: ‘Een tekstschrijver moet pijn lijden.’ Deze uitspraak is typerend voor de fricties tussen schrijvers en tekstbewerkers.

Waar komt de afgunst van de corrector toch vandaan? Het leven van een schrijver is afwisselend, althans hij weet de indruk te wekken dat het dat is. Het leven van de corrector, eindredacteur, is monotoon. Een schrijver krijgt soms een honorarium waar een corrector een week voor moet ploeteren. Vergeten wordt dat de schrijver soms weken niets verdient, en in de periodes dat hij dat wél doet, dubbele uren moet draaien. Een schrijver betaalt voor zijn vrijheid een hoge prijs.

● Minachting als drijfveer?

De tekstbewerker ontleent zijn macht aan zijn rode pen. De rode pen die door een steeds groter aantal lieden subjectief, dus onkundig, wordt gehanteerd. Enkele keren heb ik teksten aangeboden aan drie verschillende deskundigen. Telkens was ik verbijsterd over de zó sterk uiteenlopende eindbeoordeling. Uit jaloezie voortkomende minachting lijkt vaak de drijfveer achter ‘tekstverbeterende’ arbeid. Deze instelling zorgt ervoor dat veel verbeteringen verslechteringen worden.

In een telefoongesprek sprak de secretaresse, type ‘ik-en-de-professor’, welhaast sadistisch: ‘Een tekstschrijver moet pijn lijden.’

Uit mijn archief van ruim duizend gepubliceerde teksten de volgende voorbeelden. Een gerenommeerd autobladhoofdredacteur ‘verbetert’ in een verhaal over een ambulancechauffeur drie vaktermen die door mij bij medici waren geverifieerd. De ‘correctrice’ van een personeelsblad zet in mijn tekstbijdrage vier taalfouten die ik niet maakte. Recentelijk schreef ik voor een managementblad een column met daarin de zinsnede: ‘overal meerdere keren naar terug te moeten bellen’. In druk las ik: ‘overal meerdere keren te moeten bellen’.

Ik ben zowat de enige Nederlander die niet en en maar gebruikt aan het begin van de zin. Daarvoor heb ik twee redenen: a) ze heten niet voor niks voegwoorden, en b) als startwoord voegen ze niets toe, doen ze eerder afbreuk aan de kracht van een zin. Liters Tipp-Ex heb ik al nodig gehad om die monstra uit mijn ‘verbeterde’ teksten weg te smeren.

● Promotie tot tekstmanager

Hoe heeft deze ontaarding kunnen ontstaan? De corrector is niet meer de ó zó nuttige krullenjongen van de artiest, iemand die enkel taalfouten verbetert, kromme zinnetjes rechtzet, drukproeven corrigeert. Het is heden ten dage niet meer aantrekkelijk voor het ego om in andermans schaduw te verkeren. De corrector werd opgewaardeerd tot eindredacteur, editor, tekstmanager. Managers zijn bestuurders. Hun werkgever betaalt de schrijver, en zij zijn de plaatsvervangende baas. De schrijver is, in hun optiek, ondergeschikte, heeft hun dusdanig te gehoorzamen dat hij alles slikt. Niet slikken leidt tot de bedelstaf. Jammer dat er een auteurswet is. Dom dat de meeste tekstmanagers die niet kennen. Irritatie, onbegrip, rechtszaal. Schrijvers, artiesten, zijn - doorgaans - te vredelievend om hun tijd, energie en talenten graag te verdoen met procederen.

Er is nog een andere oorzaak waardoor knechten bazen konden worden. Door de conjunctuurdaling en een te groot media-aanbod, met veel te veel marginale bladen, moet er een

[p. 245]

strijd op leven en dood worden geleverd voor iedere reclamegulden. Dat gebrek aan muntjes noopt uitgevers te kiezen voor freelance amateurcorrectors die zich voor concurrentievervalsende tarieven aanbieden. Veel uitgevers zien correctors als sluitpost op de begroting. Men spendeert het budget liever aan kleurenfoto's en mooier papier dan aan een vakbekwame tekstmanager.

De vakbekwame corrector zou weer een stap terug moeten doen, hij zou weer tevreden moeten zijn met zijn nuttige taak op de achtergrond. Bovendien moet hij de moeite nemen om de schrijver te leren kennen, een vertrouwensband met hem op te bouwen. Een integere corrector zal goede motieven hebben waarom iets zó moet en niet zó; de schrijver leert die motieven niet kennen door wat rode strepen. De schrijver, in zijn beroep een eenzaam mens, zoekt een klankbord, een spiegel. Via ‘onderhandelingen’ en dialoog komen ze tot een beter resultaat. Dat is waar het in feite bij een publikatie om behoort te gaan.

● Rembrandt bijkwasten

Niemand zal de euvele moed hebben het Rijksmuseum binnen te stappen en de kwast te pakken om een schilderij van Rembrandt te ‘verbeteren’. Tijdens een theatervoorstelling zal niemand opstaan en zeggen: ‘Hallo acteur, dat speelt u niet goed. Kijk, als u het zó doet, krijgt het meer overtuiging.’ De schrijver daarentegen is vogelvrij. Iedereen kan immers schrijven. Velen kennen evenwel de verraderlijkheid en de beperkingen van het speelveld niet. De secretaresse van de vakgroep orthodontie is er niet van te overtuigen dat vliesdunne handschoenen wezenlijk iets anders is dan dunne handschoenen.

Na ruim zeventien jaar broodschrijverij kom ik tot de bittere conclusie dat er nog geen handvol eindredacteuren is die ik mijn teksten durf toe te vertrouwen. De meeste tijd verlies ik aan ergernissen over tekstmanagers, aan het corrigeren van correctors, het oppositie voeren, het al dan niet overwegen of ik zo iemand moet aanklagen. Dat laatste is in veel gevallen te voorkomen indien tekstmanagers en uitgevers ruiterlijk hun fouten zouden erkennen. Niet met een briefje aan de auteur, maar in hetzelfde blad waarin de publicist, naar zijn gevoel, een nummer eerder onbedoeld voor schut is gezet. Zolang er in dit taalgebied door velen zo nonchalant, zo weinig integer wordt gecorrigeerd, geëindredigeerd en getekstmanaged, en zolang er volstrekt onnodig teksten naar de ratsmodee worden geholpen, blijf ik als schrijver jaarlijks in december de aanvechting krijgen om als relatiegeschenk Danish blue met rattenkruit te versturen, en blijf ik in januari spijt hebben dat ik het niet heb gedaan.

Moge deze bespiegeling een bijdrage leveren aan de verbetering van het correctorsgilde en de verbroedering tussen schrijvers en tekstmanagers.