Onze Taal. Jaargang 64

Nieuwe woorden
Hans Heestermans

Telecratie

Er worden de laatste jaren nogal wat referenda gehouden. Zo konden de inwoners van Leiden onlangs hun stem uitbrengen over het al dan niet ongeschonden laten van het Militair Invalidentehuis en zijn naaste, boomrijke omgeving. Zo'n volksraadpleging kost de gemeente zo'n kwart miljoen gulden. Een dochtermaatschappij van PTT Telecom heeft nu uitgerekend dat een referendum niet meer dan enkele tienduizenden guldens hoeft te kosten als men gebruik maakt van de telefoon. De telefoonmaatschappij zet gedurende een of twee weken een 06-telefoonlijn open. Elke inwoner kan met een pincode die alleen voor hem geldt telefonisch toegang krijgen en vervolgens zijn stem uitbrengen. Deze stemprocedure heeft de naam telecratie gekregen, een samensmelting van telefoon en democratie.

Klassieke universiteiten

Vroeger had je hogescholen en universiteiten. Op zekere dag besloot de regering dat ook hogescholen maar universiteit genoemd moesten worden, want vooral in angelsaksische landen dacht men dat hogeschool gelijk was aan high school. En dat is niet zó hoog.

Rivaliteit tussen de universiteiten is er altijd geweest: de oudere universiteiten keken een beetje neer op de jonkies die pas deze eeuw waren opgericht. Zo'n Katholieke Universiteit Nijmegen kwam toch pas kijken? Sinds kort noemen de oudste Nederlandse universiteiten zich de klassieke universiteiten (Leiden, Amsterdam, Utrecht, Groningen). Onderscheid moet er zijn.

Achterbankgeneratie

Volgens dr. ir. L. Karsten van de vakgroep Sociale Geografie van de Universiteit van Amsterdam is er een ‘generatie van de achterbank’: kinderen van blanke ouders uit de gegoede middenklasse die van hot naar haar worden gesleept voor muziek, sport en verantwoorde culturele vrijetijdsbesteding. 's Maandags na school naar tennis, dinsdag naar vioolles, woensdag naar toneel, donderdag... Hun kinderleven lang worden ze door hun ouders begeleid, vervoerd op de achterbank van de auto of achter op de fiets. Op straat spelen is er niet meer bij, in tegenstelling tot wat we zien bij allochtone jongeren. In hún gezin is geen geld voor clubs; ze maken hun buurt tot voetbalveld en zijn al vroeg ‘streetwise’.

Pieperboy

Er zijn twee soorten Amsterdamse taxichauffeurs: de ene soort is voorzien van een stropdas, de andere is stropdasloos. De stropdasdragers spelen in op de volgens hen steeds groter wordende behoefte bij de klant aan een mooie auto, een goed voorkomen en nette manieren. Ze hebben allemaal een pieper, en de chique kantoren en dure hotels maken steeds meer gebruik van hun diensten. Onlangs hebben ze zich verenigd in een nieuwe club, met de naam ‘De Pieperboys’.

Beest

De voetballers Clarence Seedorf en Patrick Kluivert zitten met elkaar foto's te bekijken van het VVCS-gala waarop Seedorf tot ‘talent van het jaar’ werd uitgeroepen. Sommige foto's vinden ze prachtig. Maar ze zeggen niet ‘dat is prachtig’. Nee, ze zeggen ‘dat is beest’.

Het is niet de eerste keer dat een zelfstandig naamwoord overgaat in een bijvoeglijk naamwoord. ‘Dat is pet’ voor ‘dat is knudde’ is ontstaan uit de pet die, als kledingstuk voor de arbeider, beschouwd werd als iets van weinig waarde.

Kakelburger

Er zijn talrijke -burgers in het Nederlands. Het begon met de hamburger, een verkorting van Hamburger steak, een soort Duitse biefstuk die niets met ‘ham’ te maken heeft, maar alles met de stad Hamburg. Vervolgens interpreteerde men verkeerdelijk hamburger als gevormd uit ham en burger, en zo ontstonden de biefburger, de kaasburger en de kipburger. De nieuwste loot is de kakelburger, gekruid gemalen kippevlees in kipvorm.

Afkaarten

De politiek levert vaak wonderlijke bijdragen aan de taal. Afconcluderen, onderuitputting, afchecken. Minister Jorritsma zei onlangs: ‘die noodwet moet worden afgekaart’. Aankaarten bestond al, dat betekent ‘aanhangig maken’. Als tegendeel daarvan werd afkaarten gevormd. Dat wil zeggen: ‘we hebben nou lang genoeg die noodwet aanhangig gemaakt, nu moeten we spijkers met koppen slaan’.