Onze Taal. Jaargang 64

[p. 209]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Romeins abracadabra

? Ik heb moeite met het ontcijferen van Romeinse cijfers. Wat is bijvoorbeeld de waarde van D? En op welke manier moet je letterreeksen, zoals jaartallen, ontleden?

! Voor getallen gebruikten de Romeinen de volgende lettertekens:

1	=	I
5	=	V
10	=	X
50	=	L
100	=	C
500	=	D
1000	=	M

Door deze letters te combineren, kunnen alle overige natuurlijke getallen worden afgeleid.

Een reeks Romeinse cijfers lees je van links naar rechts. Daarbij gelden de volgende twee regels.

Regel 1

Als een symbool een gelijke of lagere waarde heeft dan het eraan voorafgaande symbool, tel dan de waarde op bij de som van de voorgaande symbolen. Dus: XI = 10 + 1 = 11. En: MCLX = 1000 + 100 = 1100 + 50 = 1150 + 10 = 1160.

Regel 2

Als een symbool een hogere waarde heeft dan het eraan voorafgaande teken, trek dan de waarde van dat voorafgaande symbool af van de hogere waarde. Bijvoorbeeld: IX = 10 - 1 = 9. Tel bij een langere reeks het resultaat van dit aftreksommetje op bij de eerder verkregen som. Dus: LIV = 50 + (5 - 1 =) 4 = 54.

Bij regel 2 gelden twee beperkingen. Ten eerste mag er maar één teken van lagere waarde aan een hoger teken voorafgaan (uitgesloten is dus: IIV). Ten tweede mag het verschil tussen twee symbolen niet meer dan één rang zijn (uitgesloten: IM).

In Romeinse cijfers ziet 1995 er dus als volgt uit: MCMXCV = 1000 + (1000 - 100 =) 900 + (100 - 10 =) 90 + 5. In het jaar 2000 krijgen we het een stuk gemakkelijker.

Erg lezersvriendelijk is het gebruik van Romeinse cijferreeksen niet. Het systeem is ons ook te weinig vertrouwd om de letterreeksen moeiteloos te kunnen lezen. Dat komt onder meer doordat het niet gebruikelijk is lange Romeinse reeksen met spaties te verdelen in kleinere eenheden. De Romeinse bladzijdenummering van de inleiding van het Groene Boekje (1954) verdient dan ook zeker geen navolging.

● Bij deze(n)

? Als ik in een brief bij deze(n) wil gebruiken, komt daar dan een n achter? Van Dale geeft bij dezen, maar in de Algemene Nederlandse Spraakkunst vond ik bij deze(n).

! De Algemene Nederlandse Spraakkunst geeft met de n tussen haakjes aan dat in de praktijk beide vormen voorkomen. De n in deze uitdrukking is een relict uit de tijd dat onze taal nog een naamvalssysteem kende. We komen die zelfde uitgang ook nog tegen in de woorden nadien en voordien.

Sinds het spellingbesluit van 1946/1947 is de naamvals-n bij wet facultatief gesteld. Alleen in staande uitdrukkingen als in groten getale, in koelen bloede, in dezen, enz. is de n bewaard gebleven. Tot die categorie behoort ook bij dezen. Daarom adviseren wij - net als Van Dale - de schrijfwijze mét n.

● [Swieter] of [swetter]?

? Mag je sweater als [swieter] uitspreken of moet het per se [swetter] zijn? En is mijn indruk juist dat men het vooral in het westen van ons land over swieters heeft?

! De precieze uitspraakregels voor de Engelse klinkercombinatie ‘ea’ zijn niet elke Nederlander bekend. En dat heeft gevolgen gehad voor de uitspraak van sweater. Op grond van de ea-uitspraak in bekende leenwoorden als team, dealer of beatle moet menigeen gedacht hebben - volgens ons óók in het oosten van ons land - dat de uitspraak [swieter] juist heel Engels is. Die variant werd zo gangbaar dat we nauwelijks meer van een ‘fout’ kunnen spreken. Zo gangbaar zelfs dat het uitspraakwoordenboek van De Coninck (1974) al beide varianten noemt. Van Dales elfde druk vermeldt nog uitsluitend de correcte Engelse uitspraak [swetter] - net als bijvoorbeeld het woordenboek van Verschueren en Wolters' Koenen. Maar in de twaalfde druk heeft de redactie van Van Dale ‘swieter’ aan het lemma toegevoegd. Daarmee lijkt ze tegemoet te willen komen aan de praktijk.

Jammer is wel dat die toevoeging ten koste ging van de Engelse uitspraakvermelding [swetter]. Vooral nu juist die uitspraak heel goed weer terrein zou kunnen winnen onder invloed van het verwante sweatshirt. Dat zal wel niet zo gauw een ‘swietshirt’ genoemd worden.

● Gegrilld of gegrild vlees?

? Krijgt het voltooid deelwoord van grillen één 1 (gegrild), of moet het gegrilld zijn?

! Op grond van wat veel woordenboeken - overeenkomstig de Nederlandse spellingregels - met vergelijkbare Engelse werkwoorden doen, zoals flossen - geflost, yellen - geyeld, tossen - getost en basketballen - gebasketbald, zou je denken dat één l in gegrild wel volstaat. Maar over grillen - gegril(l)d lopen de meningen sterker uiteen. Van de elf naslagwerken die we raadpleegden, houden zes het op gegrilld. Dat kan niet op grond van de uitspraak zijn: weinig taalgebruikers zullen gegrild/grilde op z'n Engels uitspreken, wat een goede reden zou zijn voor een dubbele medeklinker (vgl. baseball - gebaseballd). Corriejanne Timmers noemt in haar boekje Faxen, faxte, gefaxt een mogelijke verklaring: misschien kiezen sommige woordenboekredacties voor twee I's om het Engelse grillen te kunnen onderscheiden van het Nederlandse grillen ‘rillen, huiveren’. Terecht merkt zij op dat de taalgebruiker doorgaans geen enkele moeite heeft met homoniemen (= woorden met dezelfde vorm maar een verschillende betekenis), zoals bevallen, verslaan, vermaken. Wél met nauwelijks te beredeneren uitzonderingen op duidelijke regels. Daarom kiezen wij net als Timmers op grond van geflost, geyeld, getost, enz. voor gegrild met één l.