Onze Taal. Jaargang 64

Vergeten woorden
Gerden
Hans Heestermans

Ik wed dat weinig lezers het werkwoord gerden kennen. Behalve dan misschien diegenen die de bijbel nog in de Statenvertaling van 1637 lezen. Daarin staat namelijk: ‘Aen elck hooft des weghs hebt gy uwe hooge plaetse gebouwt, ende hebt uwe schoonheyt grouwelick gemaeckt, ende hebt met uwe beenen gegerdet voor een yeder, die voorby ging, ende hebt uwe hoererijen vermenighvuldight’ (Ezechiël 16:25). In de vertaling van het Nederlandsch Bijbelgenootschap luidt deze passage: ‘Op elk kruispunt hebt gij uw verhevenheid gebouwd, uw schoonheid weggeschonken, u aan iederen voorbijganger schaamteloos aangeboden en veel ontucht gepleegd.’

Wat betekent gerden? Volgens het nu bijna veertigdelige Woordenboek der Nederlandsche Taal moet het zoveel aanduiden als ‘de beenen van elkander zetten’, en aangezien we gewoonlijk ook bij het lopen onze benen uiteen plaatsen, kan het woord later ook gebruikt worden voor ‘stappen, een stap doen’. Voor West-Vlaanderen wordt door De Bo in zijn Westvlaamsch Idioticon (van 1873) nog de variant gerten vermeld voor ‘uit de weg gaan’.

Ik heb wat met dat woord gerden, en ik weet ook waarom. In mijn jeugd, van mijn eerste tot mijn achttiende, heb ik in Bergen op Zoom gewoond. In West-Brabant komt de uitdrukking op de gèèrt gaan voor (de èè is de e van het Franse serre), met als betekenis ‘ervandoor gaan, ertussenuit knijpen’. Dit op de gèèrt gaan is afgeleid van het werkwoord gerden, zoals op de loop gaan is afgeleid van lopen.

Driehonderdvijftig jaar geleden was gerden een gewoon(?) Nederlands woord. Honderdvijfentwintig jaar terug kwam het nog in West-Vlaanderen voor, in gewijzigde vorm en betekenis. Nu is het nog vrij gangbaar in West-Brabant, eveneens in een andere vorm en met een iets andere betekenis. Maar ook daar sterft het langzaam maar zeker uit.

Zoals zo vaak is een Nederlands woord verdwenen uit de algemene taal, maar blijft het nog voortleven in dialecten. En dat bekoort mij in hoge mate.

Als u gerden, gerten of op de gèèrt gaan kent, zou ik het graag van u horen. Misschien is het nog niet zo vergeten als ik denk.