Onze Taal. Jaargang 64

[p. 170]

Reacties

■ In mei
P. Walstra - Wageningen

In het meinummer van Onze Taal gaat N. Konings in op het rijmpje

In mei
Leggen alle vogels een ei.
Behalve de koekoek en de griet,
Want die leggen in de meimaand niet.

Hij schrijft dat ‘hier iets niet klopt’, en concludeert dat het gaat om ‘prietpraat’: ‘ze leggen niet omdat ze niet leggen!’

De heer Konings heeft gelijk dat er hier inhoudelijk iets niet klopt; nog belangrijker is echter dat het oorspronkelijke rijmpje luidde (zie bijvoorbeeld Jac. P. Thijsse in Het vogeljaar, 1905):

In mei
Hebben alle vogels een ei.
Alleen de kwartel en de spriet,
Die leggen in de meimaand niet.

Dat is eenvoudig een constatering. De kwartel en de spriet (een andere naam voor de kwartelkoning) leggen inderdaad pas in juni. Het rijmpje is in de loop der jaren dus erg verbasterd, zelfs op een wat komieke manier. Want de enige vogel die geen uitzondering op de regel kan zijn, is de koekoek, die haar eieren legt in het nest van een andere vogel.

In de verbasterde versie heeft het rijmpje geen betekenis meer; het is gereduceerd tot een aardig klinkend versje. Inderdaad, ‘prietpraat’.

■ Meisjesnaam of eigen naam?
K. van Tuinen - medewerker afdeling Burgerzaken, Apeldoorn

Jo Daan vraagt zich in het meinummer af of het gebruik van het door haar verfoeide woord meisjesnaam in een wet dwingend wordt voorgeschreven. Dat is niet het geval.

Het Burgerlijk Wetboek spreekt van ‘geslachtsnaam’. De geslachtsnaam van een wettig, gewettigd, geadopteerd of erkend kind is die van zijn vader of die van zijn moeder. Een gehuwde of niet meer gehuwde vrouw is bevoegd de geslachtsnaam van haar man te voeren of aan de hare te doen voorafgaan. De gehuwd (geweest) zijnde vrouw mag dus kiezen hoe zij wenst te worden aangesproken of aangeschreven. Dat geldt ook voor de vermelding van haar naam in documenten als paspoort en rijbewijs. De voorschriften spreken steeds van eigen naam. Zij kan dat naamgebruik officieel laten vastleggen in de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens (het vroegere bevolkingsregister). Iedere vrouw die trouwt of wier huwelijk door echtscheiding wordt ontbonden, krijgt een formulier thuisgestuurd waarop zij kan invullen welke naam zij wenst te gebruiken. Als zij dat formulier niet invult, wordt zij door de overheid onder haar eigen naam aangeschreven. Stuurt zij het ingevulde formulier wel terug, dan registreert de gemeente dat zij overeenkomstig haar wens voortaan door de overheid uitsluitend onder haar mans naam of onder diens naam gevolgd door haar eigen naam aangeschreven wordt.

Vaak wordt gedacht dat het huwelijk voor een vrouw behalve een verandering van haar burgerlijke staat ook een naamswijziging met zich meebrengt. Dat is beslist niet het geval: zij behoudt haar eigen geslachtsnaam. De registratie van het naamgebruik gaat alleen over hoe zij door de overheid wil worden aangeschreven.

Overigens heb ik in de praktijk nooit gemerkt dat het woord meisjesnaam misleidend, denigrerend en discriminerend werkt, zoals Jo Daan stelt. Dagelijks vragen de ambtenaren van Burgerzaken vele malen naar de meisjesnaam, zonder dat dit op bezwaren stuit.

Dat een meisje vroeger uitsluitend door haar huwelijk ‘vrouw’ werd en dat daar tegenwoordig anders over wordt gedacht, weet ik ook wel. De aanduiding mejuffrouw wordt bijna niet meer gebruikt. Maar de ervaring is toch dat verreweg de meeste gehuwde vrouwen kiezen voor het gebruik van de naam van de echtgenoot, al dan niet gevolgd door - inderdaad - de eigen naam.

■ Namen huwelijksfeesten
Ir. Heine G. Wagenaar c.i. - Haren (Groningen)

Bij het artikel ‘Hoe meer, hoe minder’ van Frank Jansen, in het februari/maartnummer, is een lijst met namen voor huwelijksfeesten afgedrukt. Er wordt geen bron bij vermeld, maar zeer waarschijnlijk is het een Amerikaanse. Dat leid ik af uit de twee andere bronnen die ik ken: de jaren geleden in het dagblad Trouw verschenen rubriek van Heleen van Batenburg, en het boek Convenances et bonnes manières van Berthe Bernage.

De drie bronnen stemmen grotendeels overeen, maar er zijn ook verschillen. Hoeveel jaar is een tinnen huwelijk? Volgens Berthe Bernage en het lijstje bij het stuk van Frank Jansen 10 jaar, maar volgens Heleen van Batenburg 6¼. Als het gaat om het porseleinen huwelijk zijn Jansen en Van Batenburg het met elkaar eens (20 jaar); Bernage houdt het op 15 jaar.

■ Perspectief
J. Stelpstra - Leiden

In het artikel over het proefschrift van José Sanders (Onze Taal van mei 1995, blz. 120) wordt erg slordig omgesprongen met het begrip perspectief. Dat begrip wordt in het artikel als volgt gedefinieerd: ‘In een tekst bepaalt het perspectief door wiens ogen je als lezer de ge-

[p. 171]

beurtenissen ziet en uit wiens mond je uitspraken en meningen te horen krijgt.’

In het als voorbeeld behandelde bijbelverhaal van Boaz en Ruth legt het artikel in de eerste zin (in parafrase: Boaz gaat zijn roes uitslapen bij een korenhoop) het perspectief bij Boaz. Volgens mij is dat gewoon fout. Boaz is het onderwerp van het tafereel, dat getekend is vanuit het perspectief van de verteller. In de tweede zin (geparafraseerd: Als hij slaapt, kruipt Ruth stilletjes bij hem) komt Ruth in beeld, maar blijft het perspectief bij de verteller. Ook in het eerste deel van de derde zin (Om middernacht schrikt Boaz wakker en...) ligt het perspectief nog steeds bij de verteller en niet, zoals in het artikel wordt gesteld, bij Boaz. Pas aan het eind van de derde zin (...hé, daar ligt een vrouw!) verspringt het perspectief naar Boaz. Ik begrijp niet hoe daarbij gesteld kan worden: ‘...ligt het perspectief weer bij Boaz, nu zo sterk dat we zelfs door zijn ogen kijken.’ Uit die laatste vier woorden vloeit volgens de definitie hierboven nota bene regelrecht voort dat het perspectief bij Boaz ligt! En het ligt niet ‘zo sterk’ bij Boaz, het lígt gewoon bij Boaz. Een perspectief ligt niet een beetje of erg sterk op een bepaalde plaats; het ligt op de ene plaats of op de andere.

Naschrift José Sanders

In het interview zijn verschillende manieren om perspectief uit te drukken door elkaar gebruikt, ter vermijding van het complexere begrippenapparaat in mijn proefschrift. Daarin wordt uiteengezet dat er in tekst drie soorten perspectief te onderscheiden zijn: het lokaal aanwijzende gezichtspunt, het beperkte personageperspectief (zoals het weergeven van spraak en gedachten) en de globale ‘kijk op de wereld’. Tussen en binnen deze soorten kunnen op basis van verschillende argumenten gradaties van perspectief-intensiteit worden vastgesteld.

In het genoemde bijbelverhaal wordt een zin waarin Boaz' personageperspectief aanwezig is (Daar lag een vrouw) afgewisseld met een zin waarin geen personageperspectief aanwezig is (in de literatuurwetenschap vaak ‘vertellersperspectief’ genoemd), maar waarin wel een aanwijzend gezichtspunt kan worden onderscheiden aan de hand van de structuur van de zin, hier afwisselend het gezichtspunt van Boaz en Ruth. Wanneer het gezichtspunt bij een bepaald personage ligt, wat een ‘lichte’ vorm van perspectief is, en vervolgens een ‘sterker’ personageperspectief van dit personage weergegeven wordt, kan dit dus als een versterking van perspectief beschouwd worden; dat is wat er in deze tekst gebeurt.

■ Dixieland
Bernard P. Hermens - Hamburg

In het februari/maartnummer van Onze Taal (over taal en getallen) legt Ewoud Sanders op blz. 40 een verband tussen de naam Dixieland voor de zuidelijke staten van de Verenigde Staten en het getal 10 (dix). Enige tijd geleden las ik tijdens een bezoek aan New Orleans in een brochure een andere verklaring voor de naam Dixieland. Die geef ik, vrij vertaald, hier weer.

Van 1763-1767 hebben twee Amerikaanse landmeters, mr. Mason en dr. Dixon, de grens tussen de noordelijke en zuidelijke staten getrokken, de zogenoemde Mason-Dixon-Line. Ten noorden van deze lijn was het houden van slaven verboden, ten zuiden ervan was dat wettelijk toegestaan. Voor het Zuiden, met de vele plantages en goedkope arbeidskrachten, betekende dit een groot financieel voordeel. Daar dr. Dixon zich ook bezighield met de economische problemen van de zuidelijke staten, werd dat gebied Dixieland genoemd.

De politieke ontwikkeling van Dixieland leidde in de 19de eeuw tot de vorming van de Confederatie. De sterke economische positie van de Confederatie ten opzichte van het Noorden was een belangrijke oorzaak van de burgeroorlog, die eindigde met de bevrijding van de slaven.

Of deze verklaring juist is, weet ik niet; zij klinkt in elk geval aannemelijk.

Naschrift Ewoud Sanders

De herkomst van het woord D/dixieland is onzeker. Er bestaan verschillende theorieën over, waaronder die welke de heer Hermens uiteenzet. De meeste naslagwerken kiezen echter voor de verklaring die ik presenteerde in het februari/maartnummer van Onze Taal.

■ Uilebal
Frits Hasselman - Hendrik Ido Ambacht

In het interview met Hans van Maanen in Onze Taal van april las ik: ‘Voorwaarde voor een goed verhaal is dat ik het onderwerp zelf helemaal begrijp, verteer en dan opnieuw opbraak. Het stuk is de uilebal die door en door verteerd uit de maag komt.’

Zeker omdat ik enkele boeken van Van Maanen met interesse gelezen heb, schrok ik hier wel van. Want uileballen bestaan juist uit de onverteerde delen van wat een uil at.

De/het place
Coen Rombach - Haarlem

Stel: je schrijft een boek over Parijs, of je dient een boek over Parijs te vertalen. Heb je het dan over de Place de la Concorde of over het Place de la Concorde? Kortgeleden kreeg ik de voortreffelijke gids Neem nou Parijs door Philip Freriks (die van het dictee) in handen. Hé, hij spreekt over het Place Vendôme. Mijn eerste gedachte: een kleine afwijking van hem (of zijn uitgever natuurlijk), verder niets aan de hand. Tot ik vervolgens in die zelfde handen de Nelles Guide van Parijs nam, vertaald uit het Duits. Ook daar: het Place des Vosges! Was hier sprake van een epidemie? Zijn er taalpuristen aan het werk?

Ogenschijnlijk is er niets mis: het is het plein, dus ook het place - geen speld tussen te krijgen. Of toch? We vertalen hier het woord place opzettelijk niet, want dat zou een beetje raar staan: het Concordeplein. Dus zou je zeggen dat het lidwoord ook niet meevertaald behoeft te worden. Dan gaat het in dit geval dus meer om de logica. Volgens mij klinkt de place beter, en zou de plaats de allereerste vertaling moeten zijn. In Vlaanderen zal men er zeker geen moeite mee hebben. En bij ons...? Het waarschijnlijk sterkste argument is dat een Frans plein in Nederland niet plotseling onzijdig moet worden. Mijn conclusie: bewaar bij een onvertaald woord het oorspronkelijke geslacht.