Onze Taal. Jaargang 64

[p. 168]

Acrohomoniemen
René Appel

ANS is niet alleen een spraakkunst, maar ook een meisjesnaam. En MOS doet aan Management-Ondersteuning en Strategie, maar je kunt je er ook op neervlijen. Letterwoorden zijn, kortom, vaak ook bestaande woorden. Hoe toevallig is dat?

‘Bij de Stafafdeling Management-Ondersteuning en Strategie (MOS) bestaat de vacature voor de functie van stafmedewerker MOS (v/m). Op 23 september jl. heeft de Raad van de gemeente Gouda de “Strategienota Organisatie-ontwikkeling; naar een nieuwe topstructuur” vastgesteld. Daarmee is een belangrijk veranderingsproces in gang gezet: het LEF-proces (Leidinggeven, Efficiency en Flexibiliteit). Bij de vormgeving van de nieuwe topstructuur is tevens de Stafafdeling MOS in het leven geroepen.’

Er is natuurlijk van alles te zeggen over dit deel van een personeelsadvertentie van de gemeente Gouda, bijvoorbeeld over het begrip in gang gezet en de modieuze term flexibiliteit. Of over de weinigzeggende openingszin, waarin zoveel staat als ‘de stafafdeling MOS zoekt stafmedewerker MOS’. Maar daar wil ik het hier niet over hebben. Mijn interesse gaat uit naar afkortingen als MOS en LEF. Het zijn voorbeelden van acroniemen (letterwoorden), maar dan wel van speciale acroniemen. In het algemeen zijn acroniemen afkortingen die mogelijke woorden zijn in het Nederlands, zoals ZOK (Zuidhollands Overleg Kindercentra) of SEP (Stichting Economische Publicaties). MOS en LEF zijn daarentegen behalve mogelijke ook feitelijke woorden; ze bestaan al in het Nederlands en hebben al een andere, ‘eigen’ betekenis. Daarom stel ik voor om acroniemen als LEF en MOS acrohomoniemen te noemen, een combinatie van acroniemen en homoniemen (homoniemen zijn woorden met meer dan één betekenis).

Gedurende enige tijd heb ik acrohomoniemen verzameld. Ik noteerde voorbeelden die ik tegenkwam in kranten, weekbladen en tijdschriften. Daarbij hanteerde ik de volgende restricties.

-	Het letterwoord moest uit minimaal drie letters bestaan. OM (Openbaar Ministerie) en AD (Algemeen Dagblad) werden dus uitgesloten. Ze worden in het algemeen ook niet als letterwoord uitgesproken, maar met afzonderlijke klanken: oo-èm, aa-dé.
-	Het letterwoord in zijn oorspronkelijke betekenis moest een Nederlands woord zijn. Dat betekende dat woorden als TOOL (Technologie Overdracht OntwikkelingsLanden) en NOS (Nederlandse Omroep Stichting) niet werden opgenomen.
-	De woorden waar het acroniem een afkorting van was, moesten Nederlands zijn. Dus acroniemen als MARIKEN (Modules to Assess, Register and Increase Key-skills in Education - Nijmegen) en ALS (Automated Library Systems Netherlands) vielen buiten de verzameling.

De volgende twee typen letterwoorden beschouwde ik wel als acrohomoniemen:

-	persoonsnamen, bijvoorbeeld EVITA (EValuatie Instrument Taalvaardigheid Allochtonen);
-	werkwoordsvormen, zoals RED (Regionaal Energiebedrijf Dordrecht).

● Havank

Acrohomoniemen blijken populair; ik heb de indruk dat de bedenkers van een afkorting vaak met opzet zo'n type letterwoord kiezen. Ze manipuleren kennelijk de af te korten tekst zodanig dat er een acrohomoniem te voorschijn komt. Het blijkt al een beetje uit het voorbeeld van EVITA: van het eerste woord worden de eerste twee letters gebruikt om een mooi acrohomoniem te krijgen. Soms wordt een lidwoord ‘meegenomen’ en een ander woord ‘gesplitst’ ten behoeve van een aantrekkelijk acrohomoniem, zoals in HAVANK: Het Automatisch Vinger Afdrukkensysteem Nederlandse Kollektie. Bij sommige acrohomoniemen is er een woord ‘vergeten’, zoals arbeid in OPTIE, dat staat voor Stichting voor Opleiding Training en Inpassing in arbeid en Emancipatie. Af en toe krijg je de indruk dat eerst het acrohomoniem er was en dat daarna de af te korten tekst erbij bedacht is, zoals in ZWALUW (Zelfstandig Werken bij Aanvankelijk/technisch Lezen met Uiteenlopende Werkvormen). Daarnaast zijn er nog de acrohomoniemen die minder strikt als afkortingen te beschouwen zijn en over het algemeen ook niet met hoofdletters worden geschreven, zoals Rover (Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer).

[p. 169]

Het toekennen van woordgeslacht (genus) aan acrohomoniemen gebeurt niet helemaal systematisch. Er bestaat in het algemeen een neiging om afkortingen en acroniemen onzijdig te maken. Daarbij wordt dan voorbijgegaan aan het geslacht van het woord dat de basis zou moeten zijn voor de genustoekenning, zoals blijkt uit het SOM (de Stichting Opbouwwerk Maasland). Misschien komt dit door het feit dat het vaak gaat om het centrum, het instituut, het bedrijf, het bureau, enzovoort. In bepaalde gevallen lijkt het lidwoord te worden bepaald door het woordgeslacht van het ‘gewone’ woord achter het acrohomoniem, zoals in het LID (de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming) en het LOT (de Landelijke Onderzoeksschool Taalwetenschap).

● Drieletterwoorden

Er bestaat een sterke voorkeur voor acrohomoniemen die uit drie letters bestaan. 59% van mijn totale bestand van 188 acrohomoniemen bestaat uit drieletterwoorden, variërend van AAP (Apen Adoptie Project) tot ZOG (Zaanse Onafhankelijke Groepering). Ook als de af te korten naam veel langer is dan drie woorden, komt men toch vaak uit op een acrohomoniem dat uit drie letters bestaat. De volgende twee voorbeelden, waarvan vooral het laatste opvallend is, kunnen dit illustreren:

-	BOA: Centrum voor BeroepsOndersteuning en Advisering vrouwen en meisjes;
-	BAS: Vereniging van ouders van kinderen met gedragsstoornissen die worden veroorzaakt of verergerd door conserveringsmiddelen (Benzoaten), Azo-kleurstoffen en/of Salicylaten in de voeding.

Binnen die drieletterwoorden lijkt er weer een voorkeur te zijn voor woorden met de klankstructuur medeklinker-klinker-medeklinker (mkm). Om na te gaan of die indruk juist is, heb ik de acrohomoniemen van drie letters vergeleken met drieletterwoorden in het Groene Boekje. Daartoe heb ik vanaf bladzijde 9 om de tien pagina's de drieletterwoorden uit het Groene Boekje genoteerd (waarbij de ij gold als één letter). 71% procent van de woorden uit deze steekproef bleek de

BIZON:	Bibliografisch ZOekprogramma Nederlandse letterkunde
COLIBRI:	COmputerLInguïstiekBRIef
AMAZON:	AutoMAtische ZinsONtleding
TOEKAN:	TOEristische Klapper voor ANtwerpen
LENS:	Lenig EN Snel
RAS:	RijksAmbtenaren Sportvereniging

mkm-klankstructuur te hebben, terwijl dat binnen mijn verzameling acrohomoniemen geldt voor 79% (waarbij eigennamen en werkwoordsvormen buiten beschouwing werden gelaten). Er is dus inderdaad een tendens om vooral woorden te kiezen als BAD (Bond van Autonome Dierenvrienden), GIS (Geografische Informatiesystemen) en PIT (Protestants Interkerkelijk Thuisfront).

Bij de keuze voor dit type woorden worden taboewoorden duidelijk uitgesloten. Toen de Katholieke Hogeschool Tilburg universiteit werd, veranderde de naam dan ook in Katholieke Universiteit Brabant (KUB).

Opvallend genoeg zijn er nogal wat acrohomoniemen, vooral onder de drieletterige, die als letterwoord meer dan één betekenis hebben. Ze liggen kennelijk goed in het gehoor. Hieronder volgen enkele voorbeelden.

ANS: Actiefront Nationaal Socialisme Algemene Nederlandse Spraakkunst

STER: STichting EtherReclame SchakelTraject Eerste opvang Rotterdam

EVA: Educatie Vorming en Arbeidsinpassing Europese VrijhandelsAssociatie EerstelijnsVoorzieningen Almere

MOS: Management-Ondersteuning en Strategie MedezeggenschapsOrgaan Studentenbeleid MigrantenOmroep Stichting

● Sport, pint

Uit sommige van de bovenstaande voorbeelden is u waarschijnlijk al duidelijk geworden dat de bedenkers van een acrohomoniem vaak zoeken naar een woord dat wat de ‘eigen’ betekenis betreft veelzeggend of misschien symbolisch is, zoals in het geval van AAP. De volgende acrohomoniemen zijn ook van dit type: SPORT (Voetbalvereniging Samenspel Past Op Rechter Tijd), GOES (Voetbalvereniging Gezamenlijk Opwaarts Eendrachtig Sterker, inderdaad uit Goes), CAPABEL (Continue Aandacht in Projectmatige Aanpak Bos En Lommer - welzijnsproject t.b.v. allochtonen), VISA (Vereniging van Internationale Studenten Amsterdam), SPA (Stichting Project Archeologie) en PINT (Promotie INformatie Traditioneel bier). In het laatste geval is de ‘eigen’ betekenis ook nog eens duidelijk verbeeld in het hiernaast afgedrukte logo van de vereniging.

Aan de andere kant zijn er ook gevallen waarin men kennelijk geen rekening heeft willen houden met de oorspronkelijke betekenis van het letterwoord. Is er nog hoop voor degenen die een acrohomoniem kiezen als SAP (Socialistiese ArbeidersPartij) of SLAB (Stichting Literaire Activiteiten Breda)?