Onze Taal. Jaargang 64

[p. 139]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Waak voor misverstanden!

? In een personeelsadvertentie las ik onlangs de volgende zin: ‘Bij alle vaktechnische vooruitgang moeten we ervoor waken dat care ten koste gaat van cure.’ Had hier niet moeten staan: ‘(...) dat care niet ten koste gaat van cure’?

! Nee, althans als we waken voor interpreteren als ‘erop toezien dat iets niet gebeurt’. In die betekenis zit in waken voor al een ontkenning ‘verstopt’, net als in de werkwoorden voorkomen, verhinderen, beletten en verbieden. Als we in het vervolg van een zin met zo'n werkwoord nóg een ontkenning zouden gebruiken, ontstaat een dubbele ontkenning. Doordat de ene ontkenning de andere opheft, zouden we dan precies het tegenovergestelde beweren van wat we bedoelen. En dat levert veelal rare uitspraken op:

1	? Ik verbied je dat je niet naar Amsterdam gaat.
2	? Mijn werk belet me dat ik niet op vakantie ga.
3	? We moeten zien te voorkomen dat er geen ongelukken gebeuren.

En dus ook:

4	? We moeten ervoor waken dat ‘care’ niet ten koste van ‘cure’ gaat.

Doordat de ontkenning in dit soort werkwoorden niet met het blote oog waarneembaar is, komt deze fout - vooral in lange, ingewikkelde zinnen - geregeld voor, óók in gerenommeerde kranten en tijdschriften. De redactie van Onze Taal ontvangt er jaarlijks vele - vaak komische - voorbeelden van voor de rubriek Ruggespraak.

Maar daarmee zijn we er nog niet wat waken voor betreft. Een groot aantal taalgebruikers kent aan dit werkwoord namelijk nog een andere betekenis toe: ‘zorgen voor, opletten’. Ook die betekenis komen we tegen in de naslagwerken, onder andere in Van Dale, Koenen en het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Het zal duidelijk zijn dat zin 4 in de betekenis ‘zorgen voor’ juist een extra ontkenning nodig heeft: we moeten er immers voor zorgen dat ‘care’ niet ten koste van ‘cure’ gaat!

Met andere woorden: zowel de versie mét als die zonder extra ontkenning is mogelijk. Het ligt er maar aan welke betekenis je aan het werkwoord toekent.

Overigens wordt waken soms ook met het voorzetsel tegen gecombineerd. Het betekent dan altijd ‘voorkomen, erop toezien dat iets niet gebeurt’; in het vervolg van de zin mag in dat geval dus geen ontkenning voorkomen. Wel moet datgene waartegen gewaakt wordt iets vervelends of negatiefs zijn:

5	We moeten ertegen waken dat er misverstanden ontstaan.

● Flauwe(,) platvloerse grap

? Kunt u de regels voor het al dan niet plaatsen van een komma tussen twee bijvoeglijke naamwoorden uitleggen?

! Er komt alléén een komma tussen twee bijvoeglijke naamwoorden als de twee naamwoorden ‘nevengeschikt’ of gelijkwaardig zijn: ze benoemen dan onafhankelijk van elkaar een eigenschap van het eropvolgende zelfstandig naamwoord. Twee bijvoeglijke naamwoorden zijn ‘gelijkwaardig’ als we zonder probleem de volgorde kunnen veranderen:

1a	Ik erger me aan zijn platvloerse, flauwe grappenmakerij.
1b	Ik erger me aan zijn flauwe, platvloerse grappenmakerij.

Met 1a en 1b drukken we uit dat zijn grappenmakerij flauw én platvloers is. Bij hardop lezen is een duidelijke pauze hoorbaar tussen de twee naamwoorden.

Als twee bijvoeglijke naamwoorden onomkeerbaar zijn - dat wil zeggen: als ze een váste volgorde hebben - dan horen we geen pauze en plaatsen we dus ook geen komma. In 2a zijn gelijkwaardige en bijvoeglijke duidelijk onomkeerbaar:

2a	Tussen twee gelijkwaardige bijvoeglijke naamwoorden plaatsen we een komma.
2b	? Tussen twee bijvoeglijke gelijkwaardige naamwoorden plaatsen we een komma.

Die onomkeerbaarheid wordt veroorzaakt doordat bijvoeglijk een inherente eigenschap uitdrukt van naamwoord, terwijl gelijkwaardige een beperkende functie heeft: het beperkt de groep ‘bijvoeglijke naamwoorden’ tot een deelverzameling. Beperkende bijvoeglijke naamwoorden staan altijd links van de niet-beperkende.

Ook in 3a komt geen komma, omdat de volgorde van de bijvoeglijke naamwoorden vast is:

3a	De originele marmeren schoorsteen mantel is nog geheel intact.
3b	? De marmeren originele schoorsteen mantel is nog geheel intact.

De stofnaam marmeren drukt een meer inherente eigenschap van de schoorsteenmantel uit dan het feit dat hij origineel is, en staat daarom zo dicht mogelijk bij het zelfstandig naamwoord.

● Getuige(n) de vele reacties

? Moet er achter getuige in ‘Het feest was een groot succes, getuige de vele positieve reacties’ niet een meervouds-n komen, op grond van het meervoud reacties?

! Nee: getuige (‘als bewijs strekkende’) heeft hier namelijk niet de grammaticale functie van een werkwoord maar die van een voorzetsel; als zodanig past het zich niet aan de meervoudsvorm reacties aan.

Het Woordenboek der Nederlandsche taal legt uit wat de oorsprong is van dit merkwaardige gebruik van getuige. We hebben de constructie overgenomen uit het Frans, dat hier alleen het enkelvoud toelaat: ‘témoin tous les anciens philosophes’. Aangezien de meeste taalgebruikers zich niet bewust zullen zijn van deze oorsprong, ligt verwarring met het werkwoord getuigen of het zelfstandig naamwoord de getuige voor de hand. En dan zijn we al snel geneigd een meervouds-n toe te voegen.