Onze Taal. Jaargang 64

[p. 118]

Exotische woorden in onze taal
Nicoline van der Sijs

Wanneer woorden geleend worden, gaat dat over het algemeen heel geleidelijk. Eerst wordt een vreemd woord door een kleine groep mensen gebruikt, daarna kan het aanslaan en door meer mensen gebruikt worden, totdat het ten slotte in kranten en dergelijke verschijnt en de woordenboekmakers besluiten dat het een plaatsje in het woordenboek verdient. Lang niet ieder leenwoord komt echter zo ver.

Voor een boek over leenwoorden in het Nederlands dat ik aan het schrijven ben, heb ik onder andere bekeken welke woorden wij geleend hebben van de verschillende allochtone groepen in Nederland: van Turken, Marokkanen, Antillianen en Surinamers. Al zo'n 35 jaar verblijven vrij grote groepen allochtonen in Nederland, die ieder hun eigen taal en cultuur meegebracht hebben. Je verwacht dus dat wij woorden uit hun talen overgenomen hebben. In de woordenboeken heb ik echter maar heel weinig leenwoorden uit die talen gevonden.

● Geringe invloed

Uit het Turks komen enkele namen voor gerechten: kebab, koemis, pilav. (N.B. Religieuze, islamitische termen uit het Turks en Arabisch vermeld ik niet. Deze woorden worden immers niet in een Nederlandse context gebruikt.) Uit het Arabisch komen eveneens voedselnamen, falafel, shoarma, en namen voor kledingstukken: djellaba, kaftan.

Uit het Papiamento - dat op de Nederlandse Antillen gesproken wordt - heb ik geen leenwoorden in de algemene woordenboeken gevonden, alleen in woordenboeken die een bepaalde groepstaal beschrijven. Volgens F. Harmsen (Van baroe tot branie. Termen en zegswijzen bij de Koninklijke Marine, Bergen 1991) gebruikt men bij de Koninklijke Marine knoek ‘afgelegen oord’ (Papiamento koenoekoe), plaka's ‘geld’, en limpie, een Antilliaans woord voor ‘schoon’, dat gezegd wordt na ‘schoonschip’: Alles is weer limpie-limpie ‘alles glimt weer’. Volgens H. Kunst en X. Schutte (Lesbiaans. Lexicon van de lesbotaal, Amsterdam 1991) komen uit het Papiamento: capichin of kachapera voor ‘lesbienne’, kambrada voor ‘vriendin’ (ook in de samenstelling kambradarelatie), machora voor ‘manwijf’, repa of trahado di repa voor ‘vrouwelijke seksualiteit’ met de afleiding repera voor ‘lesbienne’. Volgens Kunst en Schutte gaat ook de uitdrukking uit hetzelfde glas drinken voor ‘lesbo of homo zijn’ op het Papiamento terug. Of al deze woorden daadwerkelijk in de homoscene gebruikt worden, kan ik niet beoordelen.

● Surinaams erfgoed

Verreweg de meeste leenwoorden hebben de Surinamers gebracht. In Suriname wordt een groot aantal talen gesproken. Bijna iedereen kent Sranan(tongo) en Surinaams-Nederlands, en verder worden er Bosnegertalen, Indianentalen, Chinees, Javaans en Hindi gesproken. Aan de Surinaamse talen hebben wij voedselnamen ontleend: kouseband (een Surinaams-Nederlands woord), paksoi (teruggaand op het Chinees), roti en bava ‘een bepaalde snack’ (teruggaand op het Hindoestaans). Twee in het Nederlands geheel ingeburgerde woorden zijn bobo en hosselen. Bobo is in algemeen gebruik gekomen nadat Ruud Gullit het in een interview voor de televisie gebruikt had na het Europees kampioenschap voetbal voor landenteams in 1988. In het Sranan betekent bobo ‘sufferd’; waarschijnlijk heeft men het later geïnterpreteerd als een afkorting van bonds-bons (het kan ook andersom zijn). Hosselen heeft in Nederland een heel speciale betekenis gekregen, die het in Suriname niet heeft, namelijk ‘erop uitgaan om geld te bemachtigen voor het kopen van harddrugs’. In het Surinaams-Nederlands is het

[p. 119]

een neutraal woord voor ‘zich inspannen, moeizaam leven, van de hand in de tand leven’. Jongeren gebruiken wakaman voor ‘iemand die stoer rondloopt en in zijn levensonderhoud voorziet door te hosselen’ (M. Hofkamp, W. Westerman, Aso's, bigi's, crimi's... Jongerentaalwoordenboek, Baarn 1989).

J. Kuitenbrouwer (Turbotaal, Amsterdam 1987) veronderstelt dat wreed en strak in sommige betekenissen uit kringen van Surinamers komen. Strak wordt gebruikt voor alles wat deugt: een hele strakke ‘een mooi doelpunt’, een strak lichaam ‘goedgetraind’. Wreed wordt gebruikt in uitdrukkingen als een ongelooflijk wreed hifi-setje. In het Surinaams-Nederlands betekent wreed ‘pijnlijk, vervelend’, maar ook ‘net goed, lekker puh’ en ‘goed, mooi’. Wreed zou afgeleid zijn van wrede bok, ook wel kortweg bok, een verwijzing naar de ‘Spaanse bok’, de wijze waarop slaven in het oude Suriname werden vastgebonden als ze lijfstraf kregen. Anderen menen dat wreed afkomstig is uit het Vlaams of Zeeuws-Vlaams (een wrieëd schoon meisje is heel knap), maar ook beide afkomsten kunnen tegelijkertijd een rol spelen bij de populariteit van het woord.

Ten slotte vinden we Surinaamse woorden in de homoscene. A. Joustra (Homo-erotisch woordenboek, Amsterdam 1988) en Kunst en Schutte (1991) noemen als voorbeelden van Surinaamse invloed: boeler ‘flikker’, met de afleidingen boelerbeest ‘homojongen’ en boelslurf ‘penis’, grietie ‘wrijven’ (als seksuele handeling), hantiman ‘in onbruik geraakt Surinaams woord voor homoseksueel’, kompe ‘boezemvriendin, lesbienne’, mati ‘lesbienne’ en de samenstelling matispel, oemawedje ‘homo’, en par weri ‘gelijke kleding’ (het dragen daarvan is een onderdeel van het matispel), schuren ‘zich tegen elkaar aandrukken met kleren aan, bedrijven van de lesbische liefde’ en de samenstelling schuurmeid. Ook van deze woorden kan ik niet beoordelen of ze daadwerkelijk gebruikt worden.

● Oproep

Het geringe aantal leenwoorden uit het Turks, Marokkaans-Arabisch en Antilliaans is opvallend. Het is goed mogelijk dat er meer zijn, maar dat deze momenteel alleen in kleine kring gebruikt worden en het grote publiek (nog?) niet gehaald hebben. Vandaar deze oproep aan de lezers van Onze Taal:

Van welke Turkse, Marokkaanse, Papiamentse of Surinaamse woorden weet u dat ze ook buiten de eigen groep sprekers gebruikt worden? Kunt u het woord in een zin geven? Ook zou ik graag weten wat de betekenis van het woord is, en uit welke taal het volgens u komt.

Drie jaar geleden heeft Marc van den Eerenbeemt in de Volkskrant een vergelijkbare oproep gedaan. Hij kreeg voornamelijk reacties van leraren van lagere scholen, en de meeste woorden die zij noemden waren scheldwoorden. Uit het Turks noemden zij horuspu ‘hoer’, uit het Papiamento duschi ‘schatje’, en uit Surinaamse talen koelie voor ‘Hindoestaan’, hij is tadjeng ‘hij springt in het oog’, tollie ‘zak’, bigi bana boys ‘jongens met grote lullen’. Zijn deze woorden nog steeds ‘in’ bij de schooljeugd? Of zijn ze alweer vervangen door nieuwe woorden?

Reacties graag naar het secretariaat van Onze Taal.