Onze Taal. Jaargang 64

[p. 81]

Telraamambtenaar! Alternatieve kweepeer!
Komrij's welbehagen
Joris van de Leur - Breda

Gerrit Komrij is een taalvirtuoos die niet genoeg gelauwerd kan worden. Arie Pos (Onze Taal 1993 nummer 6) moest dit na lezing van zo'n 2500 pagina's uit Komrij's oeuvre zonder meer beamen; hij verveelde zich geen moment. Pos noemt woorden en uitdrukkingen waarmee Komrij de Nederlandse taal verrijkte. Volgens Joris van de Leur behoren zijn fraaiste vindingen tot de categorie scheldwoorden.

Mijn interesse voor invectieven werd gewekt door de bijdrage van E. van der Spek (Onze Taal mei 1988), die aangeeft dat met name schrijvers en columnisten de kunst van het schelden verstaan. Sedert lezing van dat artikel streep ik in alle boeken scheldwoorden aan en verzamel ik ze in een gegevensbestand, zoals een ander postzegels in een album verzamelt. Inderdaad leveren columns en polemieken van literaire auteurs (immers: de taalvernieuwers bij uitstek) het hoogste rendement. Een boektitel als Klein scheldwoordenboekje van Louis Ferdinand Céline (Meulenhoff, 1991) moge dat illustreren.

In mijn verzameling is Gerrit Komrij - die al op zijn dertiende scheldnamen in zijn agenda noteerde - ruim vertegenwoordigd. Niet verwonderlijk overigens, getuige diens opvatting dat schelden en vloeken aan te bevelen zijn voor de gezondheid:

‘Het schelden dient in ere te worden hersteld. Schelden bevordert de waarheid, het lichamelijk welbehagen en de maatschappelijke verhoudingen.’

In Komrij's scheldwoorden ontdekte ik drie terugkerende principes: vorm, beeld, tegenstelling. Voor de indeling in soorten beschimpingen neem ik als uitgangspunt het aantal woorden dat Komrij gebruikt om zijn opponent te beschimpen (voltreffers, dubbelloopsinvectieven en kanonnades). Deze bijdrage pretendeert geen wetenschappelijke analyse te bieden, noch uitputtend te zijn. Wegens motieven van humanitaire aard blijven de namen van de slachtoffers in kwestie ongenoemd.

● Voltreffers

Komrij bedenkt nogal wat zelfstandige voltreffers: pijnlijk doeltreffende invectieven. Allereerst zijn er woorden die hun effectiviteit ontlenen aan de vorm (met name begin- en klinkerrijm). Daarnaast zijn er neologismen die het vooral van hun beeldende kracht moeten hebben.

Vormtrucs

-	beginrijm milieu-malloot bellenblazer beroepsbemoeial reguleerregent studeerkamerklaas
-	klinkerrijm dollarartiest kleurenpeuter opstapelbaasje paradekwast smetvreesadept telraamambtenaar

Beeldengalerij

blokkenschuiver

grashoer

gratepakhuis

kuisheidsridder

mosterdvrouwtje

verzenoprekker

● Dubbelloopsinvectieven

Sommige personen wekken zoveel adrenaline op dat de schrijver zich genoodzaakt ziet extra munitie aan te voeren: het dubbelloopsinvectief. Het zelfstandig scheldwoord schiet te kort en moet verrijkt worden met een of meer bijvoeglijke naamwoorden om de effectiviteit te vergroten.

Voorbeelden van vernietigende combinaties zijn:

•	pokdalige bakvis
•	veelgerokt uitje
•	alternatieve kweepeer
•	langoureuze neuroticus
•	deerniswekkende pauw

Opvallend zijn de verwijzingen naar flora en fauna. Het zijn de bijvoeglijke naamwoorden die de kwalificatie gevat maken; bakvis is geen compliment, maar pokdalige bakvis is vernietigend. Bij de keuze van het bijvoeglijk naamwoord wordt soms het principe van klankrijm gebruikt (marginale paljas, schietgrage blaag). Beginrijm wordt vaker toegepast, wat een aantal alleraardigste alliteraties oplevert:

•	fluïdumloze flierefluiter
•	gemiddeld gansje
•	kardinaal op klompen
•	poëzieprofessor
•	verbleekte blaaskaak
•	windrichtingzoekende weerhaan

● Kanonnades

Tegenstellingen

Wanneer zelfs een dubbelloopsinvectief aan effectiviteit te wensen overlaat, ontstaan kwalificaties als:

•	afgestompte haarloze behangerskwast
•	stilistisch begaafde snurkcriticus
•	Don Quichotes op padvindersformaat
•	met wijwater gevulde wangzak
•	stukadoor met evenwichtsstoornis

Opvallend is dat de scheldzin nu een tegenstelling bevat (haarloos ↔ kwast; Don Quichotes ↔ pad-

[p. 82]

vinder; snurk ↔ criticus). Veel van Komrij's ‘dodelijke’ volzinnen kenmerken zich eveneens door vermakelijke tegenstellingen:

•	defaecerende kangoeroe die eerst veertien dagen feest heeft gevierd in een bruine-bonenpaleis
•	wattenfabrikant aan het woord over stalen springveren
•	hoogbejaarde foetus die stijf staat van de infantiele fixaties en frustraties
•	Sint der lilliputters op een merrie die eerst twaalf dagen in een vijver met aluin heeft gezwommen

Naast bovenstaande scheldzinnen creëerde Komrij nog drie andersoortige kanonnades.

Vormzinnen

•	radicalo evangelico & ex-geitewollensokkio carrièristen (eindrijm)

Verbale karikaturen

•	die nog altijd op zijn in 1948 aangeschafte rijwiel, inclusief gezondheidszadel en terugtraprem, deelneemt aan het woonwerkverkeer, maar wiens knolbegonia het vorige week heeft begeven
•	immer zwijnebouten van het spit schransende bierverslinders
•	self supporting tuinders met hun schoongeharkte hersenpan
•	alternatieve piggelmeetjes in hun met gehaakte lapjes en houten klompen en ecologische borrelnootjes volgestouwde onderkomentjes

Ratelende scheldkanonnades

•	bierzuipende, porno koekeloerende, bloeddorstige, pathologische klagers en rukkers
•	frauderende, stelende en met periodiek geheugenverlies of opportune blindheid behepte ondernemers, politici, leden van het koninklijk huis en ambtenaren
•	geestelijk impotente en geamputeerde, perkamenten kunstbedisselaars in Den Haag
•	door de treurbuis gegenereerd uitvaagsel

Schelden lucht op. Daarom sluit ik met het oog op het nationale welbevinden af met het advies uw scheldtalent eens te onderzoeken door aan de hand van genoemde principes een gepaste kwalificatie te vinden voor de door u meest verwenste kennis. Het is een van de geheimen van Komrij's welbehagen.