Onze Taal. Jaargang 64

[p. 74]

Een woordenboek voor kinderen
Jasper, Kamiel en Floris Jansen

Op de kinderpagina van de krant stond laatst een woord dat we niet snapten: aalmoes. Toen we dat in de dikke Van Dale opzochten, zagen we daar ‘gift aan een behoeftige’ staan. Gauw maar even gift opzoeken: ‘wat gegeven wordt, m.n. geld voor een goed doel’, en meteen ook behoeftige, dat er niet in stond. Behoeftig wel: ‘zich niet van het nodige kunnende voorzien’. Een aalmoes is dus ‘geld voor een goed doel dat gegeven wordt aan personen die zich niet van het nodige kunnen voorzien’. Een beetje duidelijk wordt het woord wel, maar we zouden de betekenis toch moeilijk aan anderen kunnen uitleggen.

Dat is niet de schuld van die dikke Van Dale. Die is niet voor kinderen gemaakt, maar voor volwassenen, die al meer woorden kennen. Bovendien weten de makers dat veel volwassenen de betekenis van een woord pas gaan opzoeken als ze daar met anderen ruzie over hebben. De omschrijvingen moeten dus ook zó precies zijn dat ze als scheidsrechter kunnen dienen.

● Vakjes vullen

Wij zijn nu 10 en 11 jaar. We snappen een heleboel woorden niet, en willen snel de betekenis kunnen opzoeken. Er is nu een woordenboek speciaal voor kinderen van acht tot twaalf jaar: Van Dale Juniorwoordenboek Nederlands. Daarin lees je bij aalmoes: ‘Een aalmoes is geld dat je aan een bedelaar geeft.’ En dat snappen we meteen.

Is dat woordenboek bij andere woorden even bruikbaar? Om dat te weten te komen, hebben we een tijdje elk onbegrijpelijk woord dat we tegenkwamen even in de Junior opgezocht en op een blaadje geschreven. Op dat blaadje hadden we vier vakjes gemaakt:

-	een vakje voor de woorden die goed uitgelegd werden,
-	een vakje voor de woorden die er niet in stonden,
-	een vakje voor de woorden die ook iets anders betekenen dan de betekenis(sen) die in het woordenboek staan,
-	een vakje voor de woorden die er wel in stonden, maar zo uitgelegd werden dat we het toch nog niet begrepen.

Het laatste vakje bleef leeg, op commissie na: ‘Een commissie is een groep mensen met een bepaalde taak. De feestcommissie heeft een geweldig feest georganiseerd.’ We vonden de omschrijving vaag, maar misschien komt dat wel doordat het gewoon een erg vaag woord is.

● Beetje slingerig

Het vakje met woorden waarvan de betekenis niet kan kloppen, bevatte twee woorden: sloeber, volgens de Junior ‘in België een deugniet’. Maar in het Nederlandse boek dat wij lazen betekende het volgens de juf ‘zielepoot’. En slinger. Volgens de Junior kan dat twee dingen betekenen: 1 ‘een gekleurde strook papier. Je hangt slingers op als er feest is, bijvoorbeeld bij een verjaardag.’ 2 ‘De slinger van een klok is een metalen staaf met een schijf eraan. Die hangt onder de klok en beweegt heen en weer. Daardoor blijft de klok lopen.’ Die laatste betekenis snapten we niet (en volgens onze vader klopt hij ook niet), maar dat gaf niet zo, omdat er een duidelijk plaatje bij stond. Maar dat was niet het echte probleem: wij vonden slinger in het verhaal van David en Goliath: ‘maar zijn slinger hield hij (David) in de hand’ (I Samuël 17).

Iets langer is het rijtje woorden die er niet in stonden. Daar zaten woorden bij die voor ons misschien gewoon nog te moeilijk zijn, zoals albast, domicilie en zwartgallig. Verder het woord dagindeling. Daarvan vinden de makers dat je het zelf wel kan begrijpen als je de betekenis van dag en die van indeling kent. Natuurlijk kennen we dag. Maar tot op de dag van vandaag weten we niet wat indeling betekent, want dat staat er ook niet in. Van een andere soort vonden we ook maar één voorbeeld: geïllustreerd. Van woorden die met ge- beginnen, moet je eerst dat ge- afhalen. Nu stond illustrer(en) er ook niet in, maar illustratie gelukkig wel. Wat we vreemd vonden, was dat achter dit woord stond: ‘(spreek je uit als: illuustratie)’. Volgens ons zeg je het met een gewone u van put.

● Vieze woorden

Blijft over het rijtje van het type aalmoes, de woorden dus die erin stonden en die we meteen snapten. Dat is met 38 woorden verreweg het langste

[p. 75]

rijtje. De omschrijvingen staan er in gewone taal. Bijvoorbeeld corvee: ‘als je corvee hebt, ben je aan de beurt om een huishoudelijk werkje te doen. Je doet bijvoorbeeld de afwas, of dekt de tafel’. Als de uitleg toch nog wat moeilijk uitvalt, staat er altijd een voorbeeldje bij, zoals bij territorium: ‘een territorium is een gebied waar een mens of een dier de baas is. Hij bewaakt dat gebied. Onze hond blaft tegen elke vreemde die binnenkomt. Hij verdedigt zijn territorium.’

We vinden de Junior een leuk woordenboek, vooral omdat alles er zowat in staat. Alleen de vieze woorden niet. Maar die kenden we al. Bij het zoeken merkten we wel dat het woordenboek bij condoom niet helemaal eerlijk voor jongens is: ‘een condoom is een zakje van rubber dat een man om zijn piemel kan doen als hij vrijt. Zo maakt hij een vrouw niet zwanger en brengt hij geen besmettelijke ziektes over.’

Marja Verburg en Monique Huijgen, Van Dale Juniorwoordenboek Nederlands. Utrecht, Van Dale Lexicografie, 1994. Gebonden f 37,50; in integraalband f 30,-. ISBN resp. 90 6648 051 3 en 90 6648 052 1