Taalcuriosa
Jules Welling
Topogrammen [2]
Mijn rubriek Taalcuriosa in het oktobernummer van 1994 over topogrammen heeft nogal wat reacties opgeleverd; ze maken het interessant om er nog een keer op terug te komen. Het ging in dat stukje om toponiemen (plaatsnamen) die een anagram zijn van een andere plaats in Nederland, waarbij het telefoonboek en de postcodegids als referenties golden. Ton Majoor uit Soest maakte de eerste opzet voor drie-, vier-, vijf- en zesletterige toponymische anagrammen, en ik daagde de lezers uit zijn lijst met langere voorbeelden aan te vullen. Het navolgende is op de gezamenlijke vondsten van een vijftiental lezers gebaseerd.
Enkele van de correspondenten hebben de vraag naar toponymische anagrammen aan hun computer voorgelegd na invoering van alle plaatsnamen die het telefoonboek en de postcodegids geven. Dat zijn er welgeteld 4006. Dan moet er alleen nog een zoekprogramma geschreven worden. Hoe doe je dat? Cor Kronenburg uit Utrecht legde dat in zijn brief uit.
Topogrammen hebben een speciale rekenkundige eigenschap. Als de letters genummerd worden (A = 1, B = 2, C = 3, enz.) zijn het produkt (de uitkomst van de vermenigvuldiging) en de som (de uitkomst van de optelling) gelijk. Mijn voorbeeld Edam-Made maakt dat snel duidelijk. Uitgaande van E = 5, D = 4, A = 1 en M = 13 komen we tot het volgende rekenoverzicht:
| Edam: |
5 + 4 + 1 + 13 = 23 |
| Made: |
13 + 1 + 4 + 5 = 23 |
| Edam: |
5 × 4 × 1 × 13 = 260 |
| Made: |
13 × 1 × 4 × 5 = 260 |
Dit blijkt een aardig betrouwbaar zoeksysteem te zijn, maar waterdicht is het niet. Het feit dat som en produkt gelijk zijn, is namelijk geen garantie voor een toponymisch anagram. Twee mooie voorbeelden daarvan zijn:
| Gorinchem: |
7 + 15 + 18 + 9 + 14 + 3 + 8 + 5 + 13 = 92 |
| Leimuiden: |
12 + 5 + 9 + 13 + 21 + 9 + 4 + 5 + 14 = 92 |
| Gorinchem: |
7 × 15 × 18 × 9 × 14 × 3 × 8 × 5 × 13 = 371.498.400 |
| Leimuiden: |
12 × 5 × 9 × 13 × 21 × 9 × 4 × 5 × 14 = 371.498.400 |
Som en produkt zijn gelijk, maar Gorinchem en Leimuiden zijn duidelijk geen anagrammen van elkaar. Daarom blijft menselijke controle noodzakelijk.
Mijn vraag in het oktobernummer 1994 was of er topogrammen van zeven letters of meer bestaan. Het antwoord daarop is ‘ja’. Ik ken er inmiddels elf.
Aan de hand van de post van de correspondenten heb ik een lijst opgesteld van álle topogrammen die aan de gestelde criteria voldoen:
| 3 letters: |
Ens-Nes, Loo-Ool |
| 4 letters: |
Drie-Ried, Edam-Made, Heel-Lhee, Keer-Reek, Olst-'t Sol |
| 5 letters: |
Andel-Dalen, Haart-Raath, Hoorn-Rhoon, Itens-Stein, Walem-Wamel, Anjum-Janum, Bakel-Kabel, Orden-Roden |
| 6 letters: |
Deelen-Leende, Deinum-Muiden, Eethen-Heeten, Eldrik-Kilder, Hernen-Rhenen, Holten-Tholen, Leuven-Veulen, Nutter-Rutten, Arwerd-Warder, Cothen-Ochten, Delven-Velden, Diemen-Mieden, Dieren-Driene, Ermelo-Meerlo, Hemert-Hertme, Sloten-Tonsel, Wijler-Wijlre |
| 7 letters: |
Bristum-Britsum, Boekelo-Boekoel |
| 8 letters: |
Harmelen-Hermalen, Den Oever-Doeveren, Wolfheze-Hofwezel |
| 9 letters: |
Driewegen-Weerdinge, Eckelrade-Ledeacker |
| 10 letters: |
Keutenberg-Teekenburg, Diemerbrug-Muiderberg |
| 11 letters: |
Bosch en Duin-Duin en Bosch |
| 12 letters: |
Kloosterveen-Veenklooster. |
Deze lijst is, naar mijn weten, compleet. Als ik goed geteld heb, gaat het om 45 topogrammen op een bestand van 4006 plaatsnamen, hetgeen wil zeggen dat ongeveer 2% (2 × 45, want het geldt andersom natuurlijk ook) van de Nederlandse plaatsnamen tot de categorie topogrammen gerekend mag worden.
Verschillende briefschrijvers hebben me uitgedaagd mijn werkterrein niet te beperken tot de Nederlandse atlas, soms met prachtige vondsten als Halsteren (Ned.)
- Herentals (Belg.) en het nog mooiere Salerno (Ital.)
- Orleans (Fra.), maar dat gaat me in dit kader toch iets te ver.
Met speciale dank aan: A. van de Wetering uit Driebruggen, Cor Kronenburg uit Utrecht, J. Vandeveire-Goethals uit De Pinte, C. van Staatselaar uit Pijnacker, Marius Doornenbal en Holger Wandt uit Oosterbeek, C. Nuijt uit Amsterdam, Ton Majoor uit Soest, P. den Dulk uit Zeist, Wim Munsters uit Oegstgeest, Maarten Rijnsent uit Nieuwegein, Peter Bourgraaf uit Amsterdam, W. van den Broek uit Diemen, Sim Mostert uit Ridderkerk, dr. Dijksterhuis uit Amersfoort en D. Beekman uit Dinteloord.
Auteursrechtelijk beschermd