Hoe vaak is om de maand?
Marcel Lemmens - docent Opleiding Tolk-Vertaler, Hogeschool Maastricht
In een scriptie kwam ik eens de vertaling tweewekelijks tegen voor het Engelse twice-weekly (jet service). Die vertaling was onjuist, aangezien twice-weekly ‘twee keer per week’ betekent en dus niet ‘één keer per twee weken’. Toen ik de student op zijn fout wees, moest hij even nadenken over wat tweewekelijks eigenlijk betekent. Dit herinnerde me aan eerdere discussies over soortgelijke constructies.
Wat betekent bijvoorbeeld biannual? Vertalingen die hiervoor vaak gegeven worden, zijn om de twee jaar, twee keer per jaar en tweejaarlijks. Welke is/zijn juist? Van Dale Engels-Nederlands vermeldt het volgende bij biannual: ‘biannual... 0.1 halfjaarlijks 0.2 <zelden; vaak afgekeurd> tweejaarlijks’.
Hieruit kunnen we in ieder geval opmaken dat tweejaarlijks ‘een keer per twee jaar’ betekent. Bovendien blijkt ‘halfjaarlijks’ de beste vertaling van biannual te zijn; ‘tweejaarlijks’ is eigenlijk niet goed, en ‘om de twee jaar’ wordt niet eens genoemd. Het gekke is vooral dat we aan één begrip blijkbaar twee tegenstrijdige betekenissen kunnen koppelen. Uit Collins English Dictionary blijkt overigens dat in het Engels precies dezelfde verwarring bestaat. Bij het artikel over het voorvoegsel bi- vermeldt Van Dale EN: ‘bi-... 2. occurring every two; lasting for two: biennial... 4. occurring twice during: biweekly...’
Over biënnale, ook een woord waarin bi- naar een bepaalde periode verwijst, bestaat daarentegen noch in het Nederlands noch in het Engels enige twijfel: dat is een tweejaarlijks evenement.
Een ander tijdprobleem geeft de uitdrukking om de maand. Tijdens een vertaalworkshop bleek een groep van 17 vertalers in twee ‘kampen’ verdeeld te zijn over de betekenis. De ene groep dacht dat het ‘één keer in de maand’ betekende, de andere groep ‘één keer per twee maanden’. De eerste groep gaf de vertaling every month, de andere every two months. Welke groep had het bij het rechte eind?
Volgens mij de eerste. Een eenvoudige oplossing van het probleem ligt in de vervanging van maand door een groter aantal maanden: bijvoorbeeld om de vijf maanden en om de drie jaar. In beide gevallen zal er bij weinig Nederlanders twijfel bestaan over de betekenis: om betekent hier zoiets als ‘na elke’. Het kan zijn dat de vertalers in de tweede groep zich hebben laten misleiden door de uitdrukking om de andere maand = ‘om de twee maanden’.
Een dergelijke interpretatiefout zou verstrekkende gevolgen kunnen hebben. In de vertaling ging het om een aanwijzing in een handleiding voor het onderhoud van een luchtzuiveringssysteem. Wanneer het systeem slechts één keer per twee maanden in plaats van één keer per maand zou worden schoongemaakt, zou dit nare gevolgen kunnen hebben voor zowel de aansprakelijkheid van de producent van het systeem als voor de gezondheid van de personen die moeten werken in de ruimte waar het gebruikt wordt. Om misverstanden te voorkomen kun je in dit soort gevallen dan ook beter gebruik maken van het ondubbelzinnige elke of iedere maand.
Auteursrechtelijk beschermd