Onze Taal. Jaargang 63

[p. 308]

Internationale technobabble
Harry Cohen - Brussel

Heel lang geleden waren we allemaal landbouwers. Van de aan deze bezigheid ontleende beeldspraak is nog van alles in ons taalgebruik terug te vinden. We zaaien wind en oogsten storm, we rakelen op, weiden uit en planten voort. Uitroeien doen we ook nog steeds, liefst met wortel en tak.

Ook andere vormen van bedrijvigheid hebben hun sporen in de taal nagelaten. Aan de scheepvaart, het krijgsbedrijf, de smederij, de kookkunst hebben we uitdrukkingen te danken als op sleeptouw nemen, het veld ruimen, ergens op hameren, er een potje van maken, enzovoort. Omgekeerd hebben de vaktalen weer allerlei elementen aan de omgangstaal ontleend. Weliswaar is een deel van onze wetenschappelijke en technische terminologie opgebouwd uit Griekse en Latijnse woordbrokken (televisie, centimeter), maar we ontmoeten in elke vaktaal ook tal van huis-, tuin- en keukenwoorden die daar een nieuwe, specialistische betekenis hebben gekregen: eiwit, kogel, goedendag, zwart gat.

● Wetware

Dit spel van geven en nemen tussen omgangstaal en vaktalen gaat nog steeds voort. In onze tijd is natuurlijk de elektronica aan de beurt. De Amerikaanse computerjournalist John Barry heeft daar een studie van gemaakt en zijn bevindingen beschreven in een onderhoudend boek, Technobabble. Wat hem vooral treft, is de neiging om de computer als een levend wezen voor te stellen. Een computer wordt in Amerika niet, zoals andere machines, met it aangeduid, maar met he. Deze ‘hij’ heeft een brein, compleet met geheugen, hij kan lezen en schrijven, hij heeft last van ongedierte (bugs) en virussen. Hij kan powerful, dedicated, smart en zelfs sophisticated zijn. Andere woorden uit de gewone omgangstaal: chip, menu, muis, window, file en hardware. Daartegenover dringen uitdrukkingen uit de computerwereld het gewone leven binnen. Zelfs het simpelste karweitje wordt ‘geïmplementeerd’, elke stofzuiger kan ‘gebruikersvriendelijk’ zijn. Het materiaal voor ondeugende grapjes ligt hier voor het grijpen; denk maar aan joystick, hardware en floppy.

Die term hardware is de stamvader van een wijdvertakte familie. Het woord bestaat al eeuwenlang in de zin van ‘ijzerwaren’. De computerjargonauten gebruikten het voor hun eigen doeleinden en bedachten daarnaast software voor de programmatuur, die immers het produkt van onze zachte hersenmassa is. Later kwam er een tussenvorm, de firmware, in Nederland ook wel knipogend ‘harde software’ genoemd. Tegenwoordig kennen we een overvloed van varianten, serieuze en speelse. Zo worden onderwijsprogramma's wel als courseware aangeduid, maar wie vindt dat studeren nergens toe leidt, spreekt liever van knowware (‘now-here’). Zo is Barry nog een dertigtal andere wares tegengekomen. De dolste is wetware, een benaming voor de intelligentie van niet-computers, mensen dus. We bestaan immers voor negentig procent uit water.

● De slave nu server

Een eigentijdse manier van woordvorming zien we in de kop-plus-staartconstructies van het type motel (motor + hotel). De oudste vertegenwoordiger in computerland is bit (binary + digit), de gebruikelijke benaming van de enen en nullen die de grens van het computerlijke telvermogen vormen. Een groepje bits van een bepaalde omvang is een bite, maar als schrijfwijze is byte ingevoerd. Ook de traagsten onder ons kan het niet ontgaan dat hier een woordspelletje is gespeeld.

Hoewel het computertijdperk nog maar net begonnen is, zijn er al termen die als verouderd gelden. De befaamde programmeringsdeskundige Edsger Dijkstra vroeg, toen hem tijdens een debat het woord ontnomen werd omdat hij de spreektijd overschreden had, met een onschuldig gezicht: ‘Is mijn time-slice al op?’ De term houdt verband met time sharing, een techniek waar niemand meer over spreekt, hoewel onze moderne netwerken er veel overeenkomst mee hebben. En wie in Amerika zijn hart lucht, maakt nog steeds een core dump, al weten alleen informatica-prehistorici nog wat een kernengeheugen is. Veroudering treedt ook op doordat technofielen tegenwoordig aan political correctness doen (zoals je in een pc-wereld trouwens verwachten mag): de technische hiërarchie die vroeger met master/slave werd aangeduid, heet nu client/server.

● Slanguage

De auteur suggereert de volgende

[p. 309]

gang van zaken: techneuten kruiden hun onderlinge conversatie over niet-technische onderwerpen graag met vaktermen, liefst met een droogkomiek of dubbelzinnig effect. Programmeurs en programmeuses interfacen met elkaar, zij proberen to get on line of zelfs to be in sync, bij voorkeur in a nanosecond. Elektronische boodschappen aan collega's worden in dit milieu graag afgesloten met de tekens (:-). Draai het geheel een kwartslag naar rechts en je ziet het beeld dat de afzender van zichzelf heeft: the Smiley. Er zijn allerlei varianten, bijvoorbeeld (;-) voor de knipoog. Al deze slanguage druppelt op den duur door in de algemene omgangstaal, zodat ook mensen zonder technische achtergrond zich ervan gaan bedienen. In de jaren zeventig deed zich iets dergelijks voor met het psychoanalytische jargon. Men sprak toen van psychobabble (meesterlijk beschreven in de satire The serial van Cyra McFadden). In aansluiting daarop stelt Barry nu de term technobabble voor.

John A. Barry, Technobabble, MIT Press, Cambridge, Mass., 1993, 267 blz., f 37,95.