Onze Taal. Jaargang 63

De docenten
Reclame maken voor de taal

‘Er kan meer moeite worden gedaan om taalkunde uit het verdomhoekje te halen’, vindt leraar Nederlands Gerard Schelvis. ‘Als je ziet hoeveel er wordt gedaan om het lezen van literatuur te bevorderen... Je kunt leerlingen toch heel aardige dingen laten zien van taal: dat veel humor dubbelzinnigheid als basis heeft, logische grapjes, paradoxen. Ik probeer reclame te maken voor de taal, omdat ik die taal iets vind om trots op te zijn. Ik probeer ook een bolwerk te vormen tegen het oprukkende Engels, dus ik praat over dierenbescherming en niet over kids for animals.

Ik zou in het algemeen minder aandacht willen besteden aan de normatieve kant van taal en meer aan de beschrijvende. Ik zou speelsere dingen willen doen. Op dit moment is literatuur het leuke en taal het minst leuke onderdeel - dat zijn de invuloefeningen.’

Tot zijn spijt moet Schelvis de laatste tijd meer invuloefeningen nakijken dan ooit. Het Leidse Bonaventura-College, waar hij sinds 1976 doceert, is onlangs gekoppeld aan het Agnes-College en heeft het schoolonderzoek aangepast aan dat van de fusiepartner. Schelvis is er niet enthousiast over, en zijn leerlingen zijn dat evenmin: ‘Spelling, zinsbouw en idioom worden nu ook in de bovenbouw klassikaal geoefend met driloefeningen. Ik greep altijd ad hoc in om fouten te verbeteren en ik ga er ook van uit dat leerlingen zichzelf veel kunnen aanleren. In de bovenbouw gebruik ik geen lesjes meer. Alleen leerlingen die tegen het dyslectische aan zitten of veel moeite hebben met spelling, geef ik extra oefeningen. Woordjes leren met lange lijsten doen ze bij de vreemde talen al genoeg. Ik vind dat ze dat maar in de praktijk moeten leren en

[p. 291]

propageer heel sterk dat ze kranten lezen.’

Gerard Schelvis: ‘Ik probeer ook een bolwerk te vormen tegen het oprukkende Engels’
foto: Bart Versteeg

Leren zijn leerlingen genoeg voor hun leven na het eindexamen? ‘Ik doe mijn best!’ De maatschappij heeft gemakkelijk klagen. Van sommige vaardigheden zien leerlingen gewoon nog het nut niet. ‘Bij brieven schrijven, bijvoorbeeld: ze pikken dat redelijk snel op, op één ding na, de toon. Ze moeten nog leren dat je een brief schrijft met een bepaald doel, en dat je je toon een beetje moet aanpassen om dat doel te bereiken: als je iets gedaan wilt krijgen, kun je niet zomaar een kwaaie brief schrijven. “Moet ik dan slijmen?” zeggen ze dan.’

● Knokken met de tekst

‘Het dagelijks leven van veel leerlingen bestaat niet uit lezen. Ik constateer dat ze daardoor veel woorden niet kennen’, verzucht Kees van de Ven. Van de Ven heeft 26 jaar ervaring als docent Nederlands in het voortgezet onderwijs. Ruim twintig jaar daarvan werkt hij op het Pauluslyceum in Tilburg. Hij is lid van de Commissie Examen Vaststelling Voortgezet Onderwijs, die jaarlijks de examens voor het vbo, mavo, havo en vwo vaststelt.

De resultaten van het leesonderwijs stellen Van de Ven vaak teleur: ‘Wij geven goed en intensief leesonderwijs. Leerlingen leren bij ons een tekst aan te pakken volgens een bepaald stramien, maar als je hun onverwacht vraagt een tekst te lezen, dan doen ze dat op z'n janboerenfluitjes. Geen transfer, niets geleerd, niets toegepast. Ze doen maar wat.

Als ik dan met ze praat en op een rijtje zet wat ze hebben geleerd, gaan er wel weer lichtjes branden. Ze weten wel dat ze een tekst niet van boven naar beneden moeten lezen, maar eerst globaal, oriënterend, om er vat op te krijgen. Dat ze daarna pas intensief moeten gaan lezen. Ze moeten knokken met de tekst, woordbetekenissen ontraadselen, verwijswoorden invullen, verbanden leggen, zich afvragen wat de beweringen in de praktijk betekenen.’

Meer integratie van de onderdelen van het vak blijft een wens voor Van de Ven. En meer uren per klas, of ten minste een economischer rooster: ‘Je zou het systeem van drie lesuren verspreid in de week kunnen loslaten. Dat is een onvoorstelbare tijdsverspilling. Ik zou vwo-6 drie uur op maandagmorgen bij me willen hebben, en ze laten werken aan wat ze de week daarop moeten presenteren aan elkaar. Intensiever moet het, absoluut.’

Een andere wens: ‘Het onderwijs zou veel meer gericht moeten zijn op vaardigheden die leerlingen nodig hebben ná hun examen dan op het behalen van het eindexamen. Er zit te veel examentraining in ons onderwijs. Wat mij betreft gaan we terug naar het aloude vertalen. Ik doe dat zelf bij oude literatuur. Uit elke periode vertalen leerlingen teksten naar modern Nederlands. Een stukje proza van Hooft... buitengewoon leerzaam.’

Docente Margot de Wit: ‘Geen gebrek aan belangstelling voor het vak Nederlands’

● Een discussie is geen ruzie

Docente Margot de Wit is van huis uit letterkundige (‘literatuur is nog steeds mijn stokpaardje’), maar haar aandacht is steeds meer verschoven naar taalvaardigheidsonderwijs: ‘Gewoon omdat leerlingen dat nodig hebben. Van een gebrek aan belangstelling voor het vak Nederlands merk ik dan ook weinig bij havo-leerlingen. Ze weten heel goed hoe belangrijk het schrijven van een behoorlijke tekst, het lezen en samenvatten en het voeren van een gesprek zijn in hun vervolgopleiding.’

De Wit werkt 16 jaar als docente Nederlands in het voortgezet onderwijs, waarvan de laatste elf jaar op het Ds. Pierson College in Den Bosch. Haar eigen lesmateriaal verschijnt dit voorjaar als leerboek onder de titel De Rode Draad. Het boek accentueert het verband tussen de verschillende vakonderdelen.

Een speciale zorg van De Wit is het spreekonderwijs: ‘In het voortgezet onderwijs was daar bedroevend weinig aandacht voor, terwijl het heel belangrijk is dat leerlingen mondig leren zijn. Daarom moeten ze daarin ervaring kunnen opdoen in een vertrouwde omgeving. Ik vind het erg belangrijk dat leerlingen in de gaten krijgen dat een discussie geen ruzie is. Ze moeten leren respect voor elkaar te hebben en andermans mening en argumentatie goed boven tafel te krijgen. Zoeken naar overeenkomsten, dat hoort erbij. Ze moeten ook leren de grote lijn in de gaten te houden. Het moet een doelgericht gesprek zijn.’

Een andere wens van De Wit is modulair taalvaardigheidsonderwijs: lesblokken van een paar weken waarin een bepaalde vaardigheid centraal staat. ‘Zo'n manier van leerstofverdeling geeft leerlingen de kans te mer-

[p. 292]

ken dat ze wat geleerd hebben.’

De Wit is niet ontevreden over de stand van zaken in het vak: ‘Mensen die beweren dat het moedertaalonderwijs vroeger veel beter was, hebben een kwaaie aan mij. Nu hebben docenten Nederlands toch veel meer steun van leerboeken om taalvaardigheid te geven dan, zeg, twintig jaar geleden. Je maakte toen een paar keer een samenvatting, maar van enig onderwijs daarin was geen sprake. Er zijn methodieken ontwikkeld die blijken te werken. Dat vind ik vooruitgang.’