Onze Taal. Jaargang 63

Bagatellen
C.A. Zaalberg - Leiden

Eenheidsworst

Een tegenstander van taalzuiverheid bepleit het gebruik van vreemde woorden omdat anders de taal tot een ‘eenheidsworst’ wordt. Maar de eenheidsworst van minister Posthuma in 1916-1917 werd niet verwenst omdat het materiaal homogeen was, juist niet! Men meende te weten dat er allerlei rotzooi doorheen zat.

Grijze eminentie

Een mooi voorbeeld van nageprate onwetendheid is ‘éminence grise’, dat in onze pers veelal toegepast wordt op bejaarde mannen die onder hun vakgenoten uitzonderlijke achting genieten. In Franse én Engelse woordenboeken vind je de oorspronkelijke betekenis: invloedrijke, op de achtergrond blijvende raadgever van regeringspersonen.

Honderdjarige jubilea

Een eeuwfeest brengt onze taalgebruikers steevast tot botsingen met onze taalmiddelen. ‘Rembrandts driehonderdste geboortedag’: op de hoeveelste is hij dan geboren? ‘Vijftigjarige herdenking van onze bevrijding’: oude mensen herdenken die gebeurtenis iedere dag die hun resteert, maar in de openbaarheid zal het pas in 1995 geschieden.

Wie helpt ons volk aan een terminologie voor gedenkdagen die niet onzinnig is? ‘Verjaring’ zou deugen; een misdrijf kan maar eenmaal verjaren.

Wie past wat?

Op 12 oktober 1909 schrijft een Nederlandse dame aan een vriendin: ‘Wat Eva's voeten betreft, daar is niets mee aan de hand, maar de schoenen zijn te klein. Floris past ze niet. Zonde!’

Het waren natuurlijk de schoentjes die niet pasten, niet het jochie. De hier gebezigde constructie noemt dr. Joop van der Horst, in het nogal tolerante toekomsthoofdstuk van zijn Korte geschiedenis van de Nederlandse taal, met een voorbeeld uit 1982, ‘niet beperkt tot kindertaal’. Maar zou zoiets voorkomen in een brief van meer dan tachtig jaar geleden? Nee. De brief was, na een logeerpartij in Finland, geschreven in het Zweeds. Maar de vertaling dagtekent van omstreeks 1990. Verdient zulk vertalen afkeuring?

Readability

Veel literaire critici menen bij het beoordelen van een roman of novelle hun taak verricht te hebben als ze verzekeren dat het boek ‘leesbaar’ is. 't Is alsof een culinaire jury over een restaurant rapporteert dat de spijzen er ‘eetbaar’ zijn.

Taalverrijking

Neem de slechte gewoonte van de laatste jaren om theater te gebruiken in de betekenis ‘schouwburg’ én in die van ‘toneel’. (Een toneelstuk noemen sommigen zelfs een theaterstuk.) Het vervangen van die puur Nederlandse termen met verwaarlozing van het betekenisverschil is geen taalverrijking maar taalverarming. De taal is er niet beter door geworden, en niet beter in staat om onze gedachten en stemmingen uit te drukken of te verbergen.