Onze Taal. Jaargang 63

[p. 256]

Afkokers
F. Jansen

Purisme op z'n Surinaams

Het Sranan Tongo, een van de inheemse talen van Suriname, heeft veel woorden aan het Nederlands ontleend. Vooral woorden die in formele taalsituaties gebruikt worden, zoals bij het bestuur, de economie en de rechtspraak. De schrijver Max Sordam vindt dat er in zijn taal veel te veel leenwoorden uit het Nederlands voorkomen en schreef in De Telegraaf (2-7-92) een prijsvraag uit, met een vliegreisje als beloning voor de schepper van minimaal vijftig woorden.

Zou het lukken? In Nederland is het in de zeventiende eeuw wel gelukt. Toen vond Simon Stevin Nederlandse woorden uit voor technische en wetenschappelijke begrippen, zoals driehoek en natuurkunde. Zulke woorden zijn sterk verbonden met leerboeken, een taalsituatie waarin de woordenschepper een grote controle heeft over het woordgebruik. Bij maatschappelijke begrippen waarvoor Nederlandse woorden omgesmeed moeten worden tot Sranan, ligt dat anders. Wil de verandering daar kans op succes hebben, dan moeten alle belangrijke medespelers in het openbaar bestuur en de rechtspraak zich daarachter stellen en van elkaar het gebruik van de nieuwe woorden eisen. Dat zie ik nog niet zo gauw gebeuren.

Purisme op z'n Slowaaks

In het Slowaaks wordt achter de naam van een vrouw de uitgang -ova geplakt, ook als dat een Hongaarse naam is, hoewel het Hongaars een dergelijke aparte aanduiding van vrouwennamen niet kent. Slowakije mag van Hongarije lid worden van de Raad van Europa als het een wet aanneemt die de Hongaarse minderheid voortaan vrijstelt van de verplichting om achter de vrouwennamen -ova te plakken. De Slowaakse regering wil graag in de Raad van Europa maar is toch tegen die wet. Zij vindt dat de -ova-uitgang onderdeel is van de Slowaakse grammatica: ‘De Raad kan ons bepaalde dingen eenvoudig niet voorschrijven (...) kan ons geen grammatica opleggen; daarvoor heeft zij de competentie niet. Dat is enkel en alleen de competentie van de oppergod in termen van de Slowaakse grammatica, het Ludovit Stur Taal Instituut’, aldus de verantwoordelijke minister.

Heeft de Slowaakse regering gelijk? Ik denk het niet. Namen zijn een apart onderdeel van de standaardtaal. Zo mogen de naamgevers in Nederland beslissen hoe een naam gespeld moet worden. De namenvoorraad van een taal verandert ook veel sneller dan de voorraad gewone woorden, en alweer hebben alleen direct betrokkenen, de naamgever en de benoemde, daar wat over te zeggen. Dat alleen al pleit ervoor om de Hongaarse minderheid geen Slowaakse uitgang op te dringen.

Vergelijking met de Nederlandse toestand kan eveneens dienstig zijn. Ook in onze taal kunnen we van een mansnaam een meisjesnaam maken door er een uitgang aan vast te plakken, bijvoorbeeld de -a in Franka, Alberta, of de -e in Josée, Désirée. We zouden gek opkijken als de overheid ons verbood voortaan de -e te gebruiken en voorschreef alleen de -a te gebruiken. Nog meer protest zou er komen als de overheid taalminderheden (Friezen, Turken) verbood de traditionele achtervoegsels uit hun talen te gebruiken.

Kortom, het is haast onmogelijk om de actie van de Slowaakse regering anders te zien dan als een poging tot onderdrukking van de Hongaarse minderheid. En als het Sturinstituut inderdaad uit linguïstische oppergoden bestaat, maken die hun regering dat inzicht duidelijk.

Dubbelwerkwoorden

Wat is het correcte voltooid deelwoord van vriesdrogen: gevriesdroogd, of drooggevroren?

Drooggevroren kan alleen van het werkwoord droogvriezen komen. Dus eigenlijk gaat het bij deze vraag om een keuze tussen de werkwoorden vriesdrogen en droogvriezen. Het antwoord is eenvoudig. Van Dale geeft bij vriesdrogen als betekenis ‘drogen door bevriezen en onttrekken van waterdamp met behulp van vacuüm’. De belangrijkste handeling is dus het drogen; het vriezen is het middel waarmee dat drogen geschiedt. Nu stemmen Nederlandse woorden in één opzicht overeen: het belangrijkste element staat achteraan. Een melkkoe is een soort koe, koemelk is een soort melk. Daarom is vriesdrogen correct en is het alternatief droogvriezen verkeerd. Aan de ene kant is vriezen een sterk werkwoord: vriezen - gevroren; dus ook droogvriezen - drooggevroren. Aan de andere kant bestaat er een sterke tendens om samenstellingen van sterke werkwoorden zwak te maken: het is niet stofgezogen maar gestofzuigd.

Blijft over de vraag: is het nu gevriesdroogd of vriesgedroogd? Van Dale geeft gevriesdroogd. Naar mijn idee had vriesgedroogd ook gekund. Waarmee heeft de keuze tussen die twee te maken? Daar komen we achter door naar andere werkwoorden te kijken die uit twee werkwoordsstammen bestaan: zingzeggen, eetlezen, roerbakken. Voor mij is het voltooid deelwoord gezingzegd beter dan zinggezegd, maar eetgelezen beter dan geëetleesd. Bij roerbakken kunnen voor mij beide vormen: geroerbakt en roergebakken. De keus wordt bepaald door de mate waarin iemand met de beschreven handeling vertrouwd is. Hoe vertrouwder de handeling, hoe eerder ge- helemaal vooraan geplaatst wordt. Ik ken het werkwoord zingzeggen al lang, maar eetlezen is een recent bedenksel van Remco Campert. En ik raak steeds ervarener in het roerbakken.

Een aanwijzing voor de juistheid van dit theorietje leverde de volgende kop van een advertentie van 's lands grootste kruidenier:

Heeft u wel eens een biefstukje roergebakken?
(NRC Handelsblad 17-11-93)

De advertentie is bedoeld om het Nederlandse volk kennis te laten maken met wok of wadjang en met nieuwe, nu nog exotische bereidingswijzen. We zijn pas over enige tijd toe aan geroerbakt.