Onze Taal. Jaargang 63

[p. 244]

Fantasievolle ziekenhuistaal
Monique Smit-Hannôt - H.I. Ambacht

Elk beroep heeft zijn eigen jargon, dat voor buitenstaanders niet altijd even begrijpelijk is. Het medisch jargon staat er bekend om: Latijn is in het ziekenhuis beslist geen dode taal. Veel mensen denken daar dan ook een tolk nodig te hebben. Toch doet het ziekenhuispersoneel er van alles aan om de communicatie - vooral onder elkaar - juist zo eenvoudig mogelijk te houden. Maar het spreken en schrijven van vereenvoudigde taal kan ook in de wandelgangen tot misverstanden leiden. Een kleine inventarisatie.

Zowel artsen als verpleegkundigen bedienen zich van veel ingewikkelde Latijnse termen; ze kosten nu eenmaal vaak minder tijd dan omslachtige omschrijvingen in begrijpelijk Nederlands. De arts heeft het over febris e.c.i. en collega's weten wat daarmee bedoeld wordt. Minder frequente moeilijke benamingen voor ziekten vragen om vereenvoudiging. Een verpleegkundige informeert zijn collega dan met ‘Mevrouw Postema heeft een moeilijk woord in haar bloed’.

● Van Veen is gestold!

Meestal komt vereenvoudigde ziekenhuistaal niet voort uit onwetendheid, maar uit tijdbesparing, soms in combinatie met gemakzucht. Een mooi voorbeeld van het laatste: het laboratorium belt de verpleegafdeling met de mededeling ‘Mijnheer Van Veen is gestold’. Geen verpleegkundige zal in paniek gaan kijken hoe erg mijnheer Van Veen eraan toe is. Natuurlijk gaat het over een buisje gestold bloed. Maar de fantasie van een buitenstaander kan er behoorlijk van op hol slaan.

Op de verpleegafdeling kun je ook horen: ‘Op kamer tien heeft een vieze wond gelegen.’ En wat denkt u van een patiënte die na klachten over het harde bed ‘een schapevacht kreeg’? De sprookjes van Grimm zijn er kinderspel bij! Gruwelijk klinkt het verhaal van de man die tegen vochtophoping

Het heeft allemaal te maken met tijdwinst: halve woorden en heel goede verstaanders.

in de voeten medicijnen krijgt ‘om zijn voeten uit te plassen’. Dat lijkt een tamelijk rigoureuze behandeling.

En over vocht gesproken: van een patiënt met vocht achter de longen, die op een ingewikkeld zuig-drainagesysteem aangesloten is, merkt men op dat ‘tien centimeter aan mijnheer Van Dam wordt gezogen’.

Het heeft allemaal te maken met tijdwinst: halve woorden en heel goede verstaanders. Niemand zal denken dat de dame van het harde bed nodig geschoren moet worden. Ook zullen er geen twee borstkassen naar de afdeling gebracht worden, als iemand naar de röntgenafdeling belt met het verzoek ‘Mag ik twee thoraxen op zaal?’ (= kan er iemand op de zaal twee röntgenfoto's komen maken?).

Ook het dieet kan een bron zijn van fantasievolle uitspraken. Niet van veel mensen wordt letterlijk gezegd dat zij vetarm zijn; echt zorgwekkend wordt het wanneer ze van je zeggen ‘mijnheer is vloeibaar’.

[p. 245]

● Cryptische rapportages

Mondelinge boodschappen kunnen altijd nog verduidelijkt worden met gebaren. Anders is dat met geschreven taal: toch vinden we ook in geschreven ziekenhuistaal mooie voorbeelden van vereenvoudiging die tot grote misverstanden kunnen leiden.

Rapportages bevatten veelal korte zinnetjes, die de lezer - voor een juiste interpretatie - zelf nog met het een en ander moet aanvullen. Bijvoorbeeld: ‘Mijnheer Van Vliet sliep goed. Zijn echtgenote is naar huis. Heeft tweemaal diarree gehad.’ Of: ‘De diëtiste is langsgeweest. Heeft last van haaruitval.’

Nog moeilijker wordt het wanneer afkortingen en symbolen worden gebruikt. Theoretisch zou de volgende cryptische zin in een rapport kunnen staan:

DD: Vand. H.V.T.P.V. + A.b. Voed. S.V., wel med. p.o.
V.B.: g.b. V.A. na 2 B.A.P.C. W.V. Ma herO, bed! Di. start *.

Ik zal een vertaling geven (tussen haakjes staan woorden die in deze zin geheel ontbreken):

Dagdienst: vandaag hechtingen verwijderen. (Patiënt krijgt via het infuus) totale parenterale voeding en antibiotica. (Gewone) voeding (alleen) streng vloeibaar, wel medicijnen per os (= oraal). Vochtbalans: geen bijzonderheden. Vanavond na 2 buffycoat-arme packed-cells (= bloedtransfusie) weekendverlof. Maandag heropname, (zorgen dat een) hooglaagbed (aanwezig is). Dinsdag start bestraling.

Minstens driemaal zo lang, maar ook voor ingewijden op sommige punten veel duidelijker. Want met S.V. kan zowel ‘suikervrij’ als ‘streng vloeibaar’ worden bedoeld, en dat is nogal een verschil.

Met deze bijdrage heb ik geenszins de bedoeling iets negatiefs te zeggen over mijn collega's. Misschien helpt het als ik zeg dat een aantal voorbeelden van mijzelf afkomstig is. Ik houd me aanbevolen voor meer van dergelijke taalkundige vondsten uit de gezondheidszorg.