Onze Taal. Jaargang 63

[p. 206]

De (on)zin van snellezen
Rob Neutelings - sectie Toegepaste Taalkunde, TU Delft Henk Pander Maat - afdeling Taalbeheersing, Universiteit Utrecht

Enkele jaren geleden volgden de televisiecamera's Vendex-topman professor Anton Dreesmann tijdens een werkdag. Dreesmann liet de kijkers zien dat hij Elsevier in enkele minuten las. Hiertoe maakte hij gebruik van een leesmethode die hij zelf ‘fast reading’ noemde. Voor de kijkers was het jammer dat Dreesmann niet uitlegde hoe dat ‘fast reading’ in zijn werk ging. Gelukkig zijn er in Nederland allerlei cursussen als Snellezen en Snel en effectief lezen die in meerdere of mindere mate aandacht besteden aan het vergroten van de leessnelheid. Maar: is het mogelijk om de leessnelheid te vergroten bij een gelijkblijvend tekstbegrip?

● Oogbewegingen

De ogen van een lezer bewegen zich niet in een vloeiende beweging van links naar rechts langs de regels, maar staan vaak stil, en soms gaan ze zelfs terug. Dus van rechts naar links. Het recept voor sneller lezen lijkt voorhanden: zorg dat de ogen minder stil staan, en zorg dat de ogen alleen nog van links naar rechts op een regel bewegen. Alle Nederlandse snelleescursussen presenteren dit advies en geven hun cursisten training op dit gebied. Een zinloze training, omdat geen rekening wordt gehouden met de volgende vragen: waarom staan de ogen stil tijdens het lezen en waarom bewegen mensen hun ogen soms van rechts naar links?

Uit onderzoek blijkt dat een lezer tijdens een oogstilstand de tekst waarneemt en begrijpt. De gemiddelde oogstilstand duurt 250 milliseconden, waarbinnen gemiddeld 16 letters waargenomen worden. Goede lezers kunnen per oogstilstand meer letters tegelijk waarnemen, en hoeven korter stil te staan met hun ogen. Dit komt doordat zij in staat zijn de letters en woorden snel te herkennen en effectievere coderingen voorhanden hebben om het gelezene in hun geheugen op te slaan. Goede lezers kunnen dus sneller waarnemen en begrijpen, en daarom lezen ze sneller en hoeven ze ook minder vaak terug te lezen dan slechte lezers. Doordat bij die laatsten het begripsproces langzamer verloopt, moeten zij vaker hun ogen stilhouden en moeten ze vaker in de tekst teruglezen. Dus: verschillen in leessnelheid worden veroorzaakt door verschillen in de snelheid van begrip en waarneming, die weer te relateren zijn aan verschillen in intelligentie.

En wat doen de leescursussen? Ze proberen alle deelnemers het gedrag van zeer intelligente lezers bij te brengen: weinig oogstilstanden en niet teruglezen. Maar de imitatie van deze gedragingen leidt (helaas) niet tot een grotere intelligentie. Leer je een langzame lezer snellezen, dan gaat hij inderdaad sneller door de tekst heen, alleen zijn tekstbegrip is veel kleiner dan wanneer hij in zijn eigen tempo zou lezen.

● Aanbevelingen voor snellezen

Een lezer die sneller wil lezen, moet geen gedragingen leren die niet bij zijn geestelijke vermogens passen. Wel moet hij zich realiseren dat het verhogen van de leessnelheid en een gelijkblijvend begrip van de tekst onmogelijk samengaan. Maar vaak hoeft een lezer een tekst niet voor honderd procent te begrijpen. Het kan voldoende zijn als hij de hoofdlijnen uit de tekst haalt. Zo troffen we in ons eigen onderzoek een Tweede-Kamerlid aan die een vergadering over een beleidsnota moest voorzitten. In die vergadering moest hij opletten of de discussiedeelnemers zich wel hielden aan de inhoud van de nota. Als voorbereiding daarop las hij de 104 pagina's dikke beleidsnota in 35 minuten.

Omdat deze lezer geen volledig begrip van de tekst hoefde te hebben, las hij de tekst niet helemaal. Hij volstond met het ‘skimmen’ van de tekst; dat wil zeggen dat hij de grote lijnen van de tekst achterhaalde door de tekst op die plaatsen te lezen waarvan hij dacht dat ze cruciale informatie bevatten. Vooral de eerste regels van de alinea's en kopjes gebruikte hij daarvoor. Verder las hij de onderdelen ‘conclusie’ en ‘fasering van het beleid’ veel intensiever.

Als een lezer snel een globaal beeld wil krijgen van de tekstinhoud, dan is skimmen een goede methode. De lezer kan volstaan met het lezen van de volgende tekstdelen: de kopjes, de eerste alinea in zijn geheel, en de eerste zin van iedere alinea. Uiteraard weet hij dan niet precies wat er allemaal in de tekst staat, maar hij boekt een aanzienlijke tijdwinst en de hoofdlijnen van de tekst heeft hij zeker te pakken. Hij leest immers juist die elementen in de tekst waarin schrijvers de cruciale informatie stoppen.

Dit algemene skimadvies kan voor specifieke teksten worden uitgebreid. Veel beleidsnota's bijvoorbeeld gaan vergezeld van een samenvatting en een inhoudsopgave. Het is duidelijk dat dit goede hulpmiddelen zijn om

[p. 207]

de grote lijn van de nota te achterhalen. Bij een teksttype als bijvoorbeeld kranteartikelen kan de lezer de belangrijkste informatie uit de lead halen.

Overigens zijn deze adviezen in de betere leescursussen meestal wel terug te vinden.

● Skimt Dreesmann?

Een lezer die tijdwinst wil boeken tijdens het lezen, heeft totaal geen baat bij het volgen van een snelleescursus die alleen oogbewegingsoefeningen aanbiedt. Snelleesmethoden gebaseerd op de manipulatie van oogbewegingen zijn volgens wetenschappers onzinnig. Sterker nog: er is een andere, veel eenvoudiger manier om de leessnelheid te verhogen. Een lezer die tijdwinst wil boeken ten koste van zijn tekstbegrip, moet zich concentreren op die plaatsen in de tekst waar de cruciale informatie staat.

En hoe leest Dreesmann? Een man van zijn kaliber zal waarschijnlijk weinig stilstaan met zijn ogen en weinig hoeven terug te lezen. Maar ook hij kan zijn leestijd bekorten door te skimmen. Wij vermoeden dat hij dat al jaren doet.

Meer informatie over dit onderwerp kunt u vinden in ‘Lees sneller, lees beter? Of de beperkte invloed van wetenschappelijke inzichten op praktijkadviezen’, in Communicatief 6, nummer 3, blz. 2-7.