Onze Taal. Jaargang 63

[p. 163]

Stug maar ook lief
Een musicalvertaler over de rijkdom van het Nederlands

Seth Gaaikema is cabaretier, schrijver en vertaler. Op zijn naam staan vertalingen (zelf spreekt hij liever van ‘hertalingen’) van de musicals My Fair Lady, Kiss me Kate, Les Misérables en The Phantom of the Opera. ‘Ik ben een dichter, geen nette knutselaar. Je moet het vak van hertaler serieus nemen.’

‘Veel mensen denken dat vertalen een cerebrale bezigheid is: achter een bureau wat klodderen op een papiertje. Maar het is heel ingrijpend: een halfjaar lang is het één stuk emotie. Ik ben maanden op zoek naar de juiste woorden. 's Nachts hoor ik de personages tegen me praten. Als ik dan op de juiste laag ben gestuit, doe ik soms hele stukken weer over. Zo heb ik lang gezocht naar een goed equivalent van “Angel of music”, uit de Phantom. Het aanvankelijke “Engel, mijn muze” beviel me niet. Maar er zweeft altijd wel een zin. Het heeft me vier maanden gekost voor ik die te pakken had: “Engel en maestro”.

Ik houd me bezig met het vertalen van theatertaal. Als in een Engelse dialoog van zevenhonderd woorden acht keer gelachen wordt, moeten in mijn vertaling het aantal woorden en het aantal “lachen” gelijk zijn. Ik probeer het tempo en het ritme van het Engels over te nemen. Buitenlandse regisseurs voelen meteen of de Nederlandse versie echte taal is of niet. Als je naar de ziel vertaalt, zit je daar dichter bij dan wanneer je het letterlijk doet.

Het belangrijkste is dat het publiek de tekst kan verstaan en begrijpen. We gaan niet luisteren naar mooie klanken; een musical is geen opera. Ik probeer dan ook niet bepaalde klinkers te vermijden. Vermijden, dat is toch bangig gedoe? Natuurlijk is de ij het allerergste om te zingen, maar je kunt er niet buiten. De ij is de belangrijkste klank van de liefde: wij en jij. Het is zot om bepaalde klinkers te ontkennen, alsof je het geel in de regenboog niet accepteert. Ik verander weleens woorden voor zangers, maar in principe moeten ze de gegevenheid van het Nederlands aanvaarden. Als operamensen zeggen dat Nederlands slecht zingbaar is, denk ik: jij kunt niet zingen. “Dat bekt niet” vind ik ook zo'n belachelijke uitdrukking. Een zanger die daarover klaagt, moet maar iets minder lui in de mond zijn.

● Slaapverwekkend Frans

Nederlands heeft prachtige, grillige klanken. Vergeleken daarmee is Frans slaapverwekkend: alles klinkt, alles rijmt. Engels klinkt ook altijd zo mooi. Het rijke van het Nederlands is dat het ook venijnig kan zijn, kwaad kan klinken, kan schreeuwen. In mijn Phantom-vertaling laat ik het spook zeggen: “Die gore infectie vergiftigt geluk.” Dat is een regel die hij eruit kan spugen. Door die g's en f'en krijgt het Nederlands er een extra nuance bij. Het is een schitterende taal, die stug kan zijn maar ook lief. Ik heb in My Fair Lady “I've grown accustomed to her face” kunnen vertalen als “Ik voel opeens dat ik haar mis”, met in het laatste woord die milde m en een afsluitende s. Omgaan met Nederlandse klanken kost wel een beetje extra werk: je moet de bloemen verdomd goed schikken.

In tegenstelling tot stapeltalen als Frans en Engels, die alles aan elkaar kunnen plakken, kennen wij in het Nederlands veel tangconstructies. Tussen hulpwerkwoord en hoofdwerkwoord kunnen we allerlei zinsdelen invoegen. Daardoor komt er een spanningsboog in de zin, die hem emotioneel boeiend maakt. Het aardige van het Nederlands is dat wij een beetje slordig met de zinsbouw kunnen omgaan, anders dan het Duits, waarin die constructie soms kunstmatig aandoet. Wij hebben een wat nonchalantere taal, zodat voor ons de tangconstructie geen dwangconstructie is.

foto: Bert Nienhuis

Ik vind dat het Nederlandse lied bloeit. De laatste tijd is er veel meer repertoire gekomen, en er bestaat een gigantische platencultuur. Er zijn zelfs Nederlandstalige popgroepen, hoewel dat wat moeizamer gaat omdat het genre geënt is op het Engelse idioom. Waarom je daarvan zo weinig op de radio hoort? Misschien zijn de liedjes wel te goed. Frans Halsema, Paul van Vliet, Youp van 't Hek, Karin Bloemen: die zingen toch prachtig Nederlands? Niemand kan meer zeggen dat het Nederlandse lied niet bestaat. Je moet niet alleen kijken naar de schlagers en de hits. Het cabaretlied is onze typisch Nederlandse uiting, het genre Nederlands dat gezongen wordt. Zoals de Italianen de opera hebben, zo hebben wij het cabaret. Dat is onze cultuur, onze bijdrage.’