Onze Taal. Jaargang 63

[p. 146]

De verbindings-n zonder meervoud
A.A. de Boer - Bergen

Hebt u zich wel eens afgevraagd waarom niemand zich stoort aan het woord varkenskop? Het woord kan de indruk wekken dat die kop afkomstig is van meer dan één varken. Het antwoord is duidelijk. Deze s is evenmin een meervouds-s als die in kalfsvlees en bedrijfsleider.

● Chaos sinds 1954

Het schrappen van de s, zoals dat in een aantal gevallen in 1954 gebeurde, is nogal geforceerd. Dat vond dr. C. Kruyskamp ook. In de achtste druk van de Van Dale vermeldt hij bij de samenstellingen van het woord spelling: ‘In de Wdl. worden deze samenst. alleen zonder s vermeld, maar de vormen met s zijn de meest gangbare.’ Gelijk had hij. Het schrappen van de s in de nieuwe voorstellen van de spellingcommissie van de Nederlandse Taalunie in woorden als damesschoen en stadscentrum is dan ook zinloos en overbodig.

Bij de verbindings-n is de sinds 1954 bestaande chaos groter. Men vergeet vaak dat de n in woorden als boerendochter lang niet altijd duidt op een meervoud. Net als in 's-Gravenhage kan de n oorspronkelijk een tweede-naamvals-n zijn. Daar had vroeger niemand moeite mee. De fout die in 1954 is gemaakt, is dat men zich zo heeft blindgestaard op die gelijkenis dat men sindsdien ook een inhoudelijke relatie zoekt. Zo ontstond een spelling waarin ingeburgerde woorden als mannenmoed en koninginnesoep zouden worden aanvaard, terwijl leeuwenmoed en eikenhout de n zouden verliezen omdat de woorden leeuwen en eiken daarin anders te veel op een meervoud zouden lijken.

Het probleem is niet nieuw. In de 15de druk van Koenen (1926) zie ik dat paardeleer het leer is van één paard, paardenleer daarentegen het leer van meer dan één paard. Niet erg logisch. Van Dale vermeldde vroeger beide varianten, maar geeft in 1950 alleen nog paardeleder zonder n, met als betekenis: leer van paardenhuiden gemaakt. Let wel: met een n!

● Geen meervoud

Laten we eens teruggaan in de geschiedenis en kijken wat er in 1954 precies is gebeurd. Ik hanteer de zevende en achtste druk van Van Dale, die ik hier zal aanduiden met de jaartallen 1950 en 1961.

Een overgrote meerderheid van de betreffende samenstellingen werd in 1950 met een n geschreven. Woorden zonder n waren in de minderheid, maar mensenhuid, boerendochter en leeuwenmoed leverden evenmin een probleem op als koninginnesoep en Regentesselaan, ondanks de schijnbare meervoudsvorm.

In 1961 blijkt dat bepaalde groepen samenstellingen de n hebben verloren, andere weer niet. In 1950 hadden bijna alle samenstellingen met de woorden mens en dier een n. Dat is zo gebleven, bij mens omdat dat een persoonsnaam is, bij dier omdat daar vrijwel altijd sprake is van een meervoud. Ook de samenstellingen met leeuw hadden vrijwel allemaal een n, maar daar zijn alle n's geschrapt. Oorspronkelijk hadden drie op de vier van de rond tweehonderd samenstellingen met paard een n. In 1961 is er nog maar een op de vier over. Bij kip hadden in 1950 acht op de tien woorden een n, in 1961 waren dat er nog maar drie.

We kennen het resultaat: de persoonsnamen worden nog steeds met een n geschreven, terwijl de n bij de meeste diere- en zaaknamen kunstmatig is verwijderd. De zaak is dus ingewikkelder geworden; de gewijzigde woorden zijn alleen nog maar nuttig als instinkers bij taalspelletjes. Ik ben van mening dat we niet tot een bevredigende oplossing komen zolang we net als de veroorzakers van de verwarring steeds de vraag stellen of we al dan niet met een meervoud te maken hebben. Als we de tegenstelling enkelvoud-meervoud als basis voor de regelgeving schrappen, is de weg open naar een redelijk alternatief.

Keuzevrijheid is een gewone zaak in onze taal en ze is altijd beter dan de kunstmatige chaos die in 1954 is veroorzaakt

● Praktisch blijven

Het is beter de moed op te brengen de ingreep van 1954 ongedaan te maken dan weer nieuwe afwijkende regels te maken, zoals dat werd geprobeerd door de auteurs van de Herziene Woordenlijst. Veel nieuwe woorden kregen toen een n, ook als dat strijdig was met de regel van het officiële Groene Boekje. Dit leidde tot woorden als snoezenpoes met een n, paardengebit met n en paardebek zonder. Klakkeloos altijd een n voorschrijven als het eerste deel van de samenstelling een meervoud met een n heeft, is te kunstmatig. Je zult in

[p. 147]

lieveling het woord lieve maar als zelfstandig naamwoord opvatten. Dan krijgen we naast snoezenpoes ook nog lievenling.

Overmatig eenvoudige regels zijn niet altijd nodig. Niemand zal op het idee komen om de schrijfwijze van woorden als goochelaar en stotteraar tot regel te verheffen en ons vervolgens te dwingen de n van tovenaar te vervangen door een r. Niemand vraagt zich af waarom we namelijk, eigenlijk en onmiddellijk schrijven. We doen dat omdat we het hebben geleerd en roepen deze woorden als één geheel op uit ons geheugen. In dat geheugen zit ook het woord snoezepoes zonder n.

Het zou interessant zijn een onderzoek te doen onder degenen die zich niet bewust richten naar het Groene Boekje. Ik voorspel dat zo'n peiling zal uitwijzen dat de Van Dale uit 1950 nog steeds een redelijk beeld geeft van het feitelijk taalgebruik. Eikenhout, bessensap en boerendochter zullen evenmin problemen opleveren als takkewijf, schattebout en snoezepoes. Hier het meervoud als criterium te hanteren is kunstmatig. Ik meen dat we moeten uitgaan van de situatie van 1950: de n is regel en er zijn uitzonderingen. Men kan die uitzonderingen gewoon aanvaarden of ze hier en daar aanpassen; men kan de taalgebruiker ook voor alle woorden of een deel daarvan dezelfde vrijheid geven die geldt voor de keuze tussen destilleren en distilleren, of tussen literatuur en litteratuur. Die keuzevrijheid is een gewone zaak in onze taal en ze is altijd beter dan de kunstmatige chaos die in 1954 is veroorzaakt. Het belangrijkst is dat we vooral praktisch blijven, want de taal maakt de regels en niet omgekeerd.