Uitspraak van vreemde woorden
F.K.M. Mars - 's-Hertogenbosch
Op de tv hoor ik nogal eens het woord dementie uitspreken met de klemtoon op -tsie/-sie. Dit is een uitzondering op de regel. We zeggen cleméntie, urgéntie, indoléntie, peniténtie, frequéntie, interferéntie, enz. Dat men in dementie de nadruk op -tie legt, is waarschijnlijk het gevolg van een verkeerde analogie. We kennen immers enkele woorden op -atie met de klemtoon achteraan: acrobatíe, aristocratíe, diplomatíe, enz. Maar dit zijn woorden die min of meer rechtstreeks uit het Frans zijn overgenomen. De grote meerderheid van de woorden op -atie gaat echter terug op het Latijn: declinátie, acclamátie, occupátie, illuminátie, of ze zijn naar het Latijn gevormd: meditátie, recreátie, illustrátie. Dementie behoort tot de woorden die in het Frans een andere uitgang hebben: démence. Bij ons woord dementie past het klemtoonpatroon van het Latijn: deméntia.
Een andere onjuiste analogie vinden we in de uitspraak van hysterie. Omdat we vaker het woord hystérisch gebruiken, leggen sommigen ook in hysterie de nadruk op -ste-. Maar hysterie is overgenomen uit het Frans en verlangt een eindaccent: hysteríe.
Zojuist hoor ik op tv in een uitzending betreffende dementie het woord depressie uitspreken als depressíe (met de nadruk op -ie). Als je vreemde woorden toch maar deftig uitspreekt! Of speelt het woord depressíef er een rol bij?
Een ander woord dat vaak ten onrechte met eindaccent (‘op z'n Frans’) wordt uitgesproken is stimulans. Het Frans kent alleen stimulant (zonder finale s-klank). Het is beter de nadruk vooraan te leggen, in overeenstemming met de Latijnse herkomst, dus: stímulans. Van Dale 1992 geeft dit ook aan. Van Dale Hedendaags Nederlands 1991 legt het accent echter op -ans.
In dit verband wil ik ook nog wijzen op de uitspraak van intrige. De g hiervan gaat terug op een k (Latijn: intrico). Dus zou intrige niet met een zj moeten worden uitgesproken. Deze zogenaamde Franse uitspraak is onjuist, want het Frans kent de vorm intrigue met de g van het Engelse goal. Het is dus beter intrige te laten rijmen op liege(n). Zo sluit het ook aan bij intrigant (niet intrizjant!). Franse woorden met de g van garçon worden bij ons immers overgenomen met de g van gaan: garage, bagage.
Dit voorbeeld brengt me bij jaloers en jaloezie. Jaloers wordt nogal eens uitgesproken als zjaloers/sjaloers, vermoedelijk naar analogie van het juiste zjaloezie. Maar de laatste jaren menen sommigen dat jaloezie met een j moet worden uitgesproken. Het woordenboek Hedendaags Nederlands (1991) geeft beide woorden met een j. Maar P.C. Paardekooper zegt in zijn ABN-uitspraakgids (1977) dat het jaloers en jaloezie of zjaloezie moet zijn. Het woordenboek van Koenen vermeldde in 1974 nog de uitspraak zjaloezie. Mijn voorkeur gaat uit naar jaloers en zjaloezie, ook al is deze uitspraak niet de uitspraak van de meerderheid.
Auteursrechtelijk beschermd