Onze Taal. Jaargang 63

[p. 138]

Lubberiaanse taalverrijking
Marc De Coster - Tienen

Reagan-doctrine, Clintonomics, Gorbimanie, Thatcherisme, Craxismo. De groten der aarde laten niet alleen sporen na in de geschiedenisboeken, soms slagen ze er ook in een plaatsje te veroveren in het woordenboek. Kan Lubbers dit karwei afmaken?

De langstzittende minister-president uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis, Ruud Lubbers, zal wellicht tot zijn afgrijzen ontdekt hebben dat zijn naam al twee woordenboeken (Koenen Eigentijds en Van Dale Hedendaags) gehaald heeft, en niet in positieve zin! We bedoelen natuurlijk belubberen, een creatie van Marcel van Dam, voor het eerst gebruikt bij de behandeling van de Rijksbegroting in 1983 in de Tweede Kamer. Van Dam had het over ‘tuinman Flipse’, die Lubbers' tuin onderhield maar steeds minder in zijn loonzakje kreeg. Flipses vrouw, aldus de PvdA-politicus, schold hem uit: ‘Je hebt je weer laten belubberen.’ Het politieke werkwoord afgeleid van zijn naam werd door de premier niet op prijs gesteld. Het joeg hem zelfs het schuim op de lippen. Naamgrappen, dat kon niet, vond hij.

Wat zou de bewindsman dan wel niet gedacht hebben van de journalistieke vondst Lubberiaans, een woord dat zeker niet geassocieerd wordt met welsprekendheid, maar eerder met ‘dubbeltongigheid’. Lubbers' wollige taalgebruik werd meer dan eens gehekeld. Er was vaak geen touw aan vast te knopen. In zijn verklaringen had hij meestal veel woorden nodig om bitter weinig te zeggen. Lubbers was in feite een meester in het hanteren van de mistspuit; politici en pers beschuldigden hem ervan een rookgordijn te leggen.

Toch heeft Lubbers niet alleen een stempel gedrukt op de Nederlandse politiek, ook het taalgebruik ontsnapte niet aan zijn invloed. Denk maar aan de vele gevleugelde uitspraken die deze Nederlandse staatsman op zijn conto heeft: ‘No-nonsense-politiek’, ‘Ik wil het karwei afmaken’, ‘Terug naar de boterham met tevredenheid’, ‘criminele jongeren horen thuis in een kampement’, ‘taakstellend pad’.

● Positieve grondhouding

Bij het aantreden van zijn kabinet in 1982 lanceerde de nieuwbakken minister-president al twee uitdrukkingen die ondertussen gemeengoed zijn geworden. Nadat Van Agt Lubbers gevraagd had het premierschap over te nemen, sprak de laatste de historische woorden ‘Ik zal dit voorstel vanuit een positieve grondhouding in overweging nemen.’ Daarmee bedoelde Lubbers dat hij welwillend en positief tegenover het voorstel stond. De uitdrukking werd door de meeste woordenboeken geregistreerd, en terecht, want ze wordt nog altijd gebruikt. Aan de vooravond van de Golfoorlog lazen we in het Parool (24-11-90): ‘Als Nederland om een bijdrage wordt gevraagd, zullen we dat beoordelen op dat moment, op basis van onze positieve grondhouding.’

Toen zijn eerste kabinet geïnstalleerd was, kondigde Lubbers ook een no-nonsensebeleid aan. In een gesprek met HP/De Tijd (12-11-93) geeft de bewindsman toe deze uitdrukking niet zelf bedacht te hebben. Ze zou voor het eerst gevallen zijn tijdens een gesprek tussen zijn echtgenote en Jan de Koning. Een no-nonsensebeleid staat voor een duidelijke en zakelijke manier van regeren, een beleid met een sterk realistische inslag. Loonmatiging en bezuiniging moesten zorgen voor economisch herstel en voor sanering van de overheidstekorten. No nonsense betekent bijgevolg: niet te veel mooie, idealistische verhalen vertellen maar rekening houden met de vaak harde realiteit; het gezond verstand laten spreken. Lubbers is het prototype van de no-nonsensepoliticus, maar ook iemand als De Vries stond er model voor. In het Amerikaanse Engels werd de uitdrukking no nonsense voor het eerst gebruikt in de jaren dertig. Waar wij deze zegswijze bijna uitsluitend in een politieke context gebruiken, kennen Amerikanen haar in een meer algemene betekenis: direct, efficiënt en praktisch. Bijvoorbeeld: ‘no nonsense meals at a diner’.

● De kar trekken

In 1986 vond de electorale doorbraak van het CDA plaats. De partij slaagde erin met negen zetels winst het dynamische imago van Lubbers te verzilveren. ‘Laat Lubbers zijn karwei afmaken!’ luidde immers de succesvolle CDA-verkiezingsleus. Met slogans

[p. 139]

als het karwei opknappen en de kar trekken bevestigen ministers en fractieleiders tegenover de pers dat ze beschikbaar zijn voor weer een nieuwe kabinetsperiode.

De uitdrukking de kar trekken duikt nu ook al buiten politieke kringen op, in de sportwereld bijvoorbeeld. NRC Handelsblad van 16-5-92: ‘Ik heb altijd een grote bek gehad over het feit dat een Hollander de kar wel kon trekken.’ De kar trekken betekent ‘het voortouw nemen, het zware werk verrichten’. Transportmetaforen zijn erg in onder politici. Nog zo'n klassieker (geen trouvaille van Lubbers evenwel) is de rit uitzitten: de hele kabinetsperiode meemaken; meer algemeen: een functie of opdracht tot het einde vervullen.

De term rentmeesterschap wordt wel ten onrechte aan Lubbers toegeschreven. Dit woord is al sinds eind jaren zeventig gangbaar bij het CDA. Het werd ingevoerd door prof. Goudzwaard, destijds de schrijver van het CDA-programma. Rentmeesterschap refereert tegenwoordig aan de ‘zorg voor het milieu’, waarbij wordt uitgegaan van het religieuze idee van de mens als ‘rentmeester van de schepping’. Lubbers maakte het woord opnieuw populair.

Op de valreep wist de premier nog de term kampementen nieuw leven in te blazen: ‘Criminele jongeren horen in kampementen thuis.’ Velen beschouwden deze uitspraak als een voortijdige verkiezingsoprisping van de minister-president, maar zie, Het Parool wist in september 1993 te melden dat er dat zelfde jaar nog zo'n tuchtkamp voor jeugdige boefjes in Veenhuizen zou komen. De jongelui die hierin terechtkomen, zouden nuttige dingen moeten leren, zoals autorijden. Via allerlei opvoedingsprogramma's moeten deze gangsters in spe leren structuur in hun chaotische leven te scheppen.

En hoe staat het met de andere grote man van het CDA, Elco Brinkman? Hij doet op taalkundig gebied al van zich spreken. De zogenoemde Brinkman-shuffle (de manier waarop hij zich - dankzij een draadloos microfoontje - vrij op het podium beweegt) is nu al beroemd. Wat zou het worden als Brinkman de kar zou gaan trekken?