Onze Taal. Jaargang 63

Verplichtstelling Nederlands voor allochtonen
Prof. dr. A.G. Sciarone - hoogleraar Communicatie en Kennisoverdracht, TU Delft

Het is begrijpelijk dat in discussies over verplichtstelling tot het leren van de Nederlandse taal bezwaren worden geuit. Mensen verlangen immers fundamenteel naar maximale vrijheid. En dus wordt er soms forse kritiek geuit, bijvoorbeeld al in 1985, toen in Voorzetten 5, Nederlands bij buitenlanders (Wolters-Noordhoff), een onder auspiciën van de Nederlandse Taalunie uitgegeven brochure, werd voorgesteld onderwijs in de Nederlandse taal voor allochtonen verplicht te stellen. Door Levende Talen werd het voorstel beschouwd als ‘eigenlijk te gek voor woorden, ware het niet dat dergelijke onzin wordt uitgekraamd in een officieel uitgegeven brochure van de Nederlandse Taalunie, een instelling waarvan een serieuze bijdrage zou mogen worden verwacht’ (LT 1987, blz. 218). Vier jaar later werd de suggestie tot verplichtstelling overgenomen in het rapport Allochtonenbeleid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Ook toen volgde kritiek, in de landelijke pers, die zich vooral richtte op de onuitvoerbaarheid in het licht van het gebrek aan lescapaciteit bij instellingen waar Nederlandse les wordt gegeven. Ondertussen is verplichtstelling mogelijk geworden.

● Verplichting uit nood

Verplichtstellingen zijn overigens ook in democratisch bestuurde landen heel normaal: zo moet iedereen in Nederland rechts rijden en moet iedereen tussen 5 en 16 jaar naar school. Daarnaast zijn er verplichtstellingen die slechts gelden voor bepaalde groepen: Nederlanders beneden een bepaald inkomen en in loondienst zijn verplicht verzekerd tegen ziektekosten. Wie meer verdient en zich niet verzekert, wordt geacht zelf de kosten bij ziekte te betalen. En niemand protesteert. Volgens dit laatste model stelt de WRR in haar rapport ‘Allochtonenbeleid’ voor om onderwijs in het Nederlands slechts verplicht te stellen voor allochtonen die

a)	leerplichtig zijn (tussen 5 en 16 jaar);
b)	niet meer leerplichtig zijn maar die ten laste komen van de overheid.

De verplichting tot het leren van Nederlands is voor deze laatste categorie een vorm van bijscholing om de kans op een plaats op de arbeidsmarkt te verbeteren, een verplichting die dus ook voor Nederlanders geldt.

Om de verplichtstelling uit te kun-

[p. 130]

nen voeren, moeten er voldoende faciliteiten beschikbaar zijn. Om die reden bepleit de WRR uitbreiding van de faciliteiten. Ook daaraan is door de overheid ondertussen aandacht besteed. Tot zover kan ik de aanbevelingen van de WRR onderschrijven. Problematischer in het rapport vind ik hoe over de invulling van de verplichtstelling wordt gedacht: ‘Gedacht wordt hierbij aan een cursusduur van ten minste een half jaar’ (blz. 44).

Het is algemeen bekend dat de overgrote meerderheid van allochtonen zelfs na enkele jaren basiseducatie het Nederlands nog steeds zeer slecht beheerst. Dit is geen verwijt aan de basiseducatie: de problematiek is te omvangrijk om haar in zes maanden op te lossen. Allochtonen die nauwelijks kunnen lezen of schrijven, weinig of geen scholing hebben gehad, kunnen niet in zes maanden leren waarvoor Nederlanders een lange reeks van jaren de tijd hebben gehad. Een verplichtstelling die op deze wijze wordt ingevuld, is derhalve gedoemd te mislukken. De eerste vraag die beantwoord moet worden, is welk niveau van kennis van de Nederlandse taal bereikt moet worden. Pas daarna is de vraag actueel hoeveel tijd daarvoor nodig is en op welke wijze het onderwijs daarop moet worden ingericht. Afhankelijk van het opleidingsniveau (en het ten laste blijven van de overheid) kunnen de tijd en begeleiding die nodig zijn sterk verschillen. Mensen met weinig opleiding hebben meestal veel tijd en begeleiding nodig. Wie (nog) niet studievaardig is, kan niet worden gevraagd zelfstandig thuis huiswerk te maken. Voor zulke mensen moet het onderwijs worden ingericht vergelijkbaar met de inrichting van de basisschool (de vroegere ‘lagere school’): hier wordt al het les- en leerwerk uitgevoerd. Wie laat zien wel zelfstandig te kunnen werken, kan door de leerkracht worden vrijgesteld van de verplichting bij alle onderdelen van het programma aanwezig te zijn: uitsluitend verplichting bij noodzaak!

● Taak voor basisschool

De uitvoering van dit onderwijs, met uitzicht op succes in plaats van op mislukking, kan grotendeels gebeuren via bestaande structuren. Er worden minder kinderen geboren, basisscholen worden kleiner of moeten sluiten, leerkrachten verliezen hun baan. De basisschool, inclusief de bestaande lesroosters en leerkrachten, kan worden ingezet voor het onderwijzen van basisvaardigheden met aanvankelijk sterke nadruk op de Nederlandse taal. Niet alleen allochtonen, maar ook Nederlandse onderwijskrachten zijn gebaat bij een dergelijke solide oplossing.

In deze visie wordt de basisschool de onderwijsinstelling waar de leerplicht wordt uitgevoerd. Voor de basiseducatie wordt de rol gereserveerd die zij steeds heeft gehad: het onderwijs verzorgen voor al diegenen die van hun leerrecht gebruik maken, dus onder anderen voor allochtonen die niet ten laste komen van de staat maar het op prijs stellen Nederlands te kennen.