Onze Taal. Jaargang 63

Over werkwoorden met af-
Carlo Piron - Eindhoven

In het jubileumboek Onze Taal! wordt het gebruik van ergerniswekkende werkwoorden met af- aan de kaak gesteld. Ook het Stijlboek van de Volkskrant raadt dergelijke woorden af. In dit artikel bespreek ik enige woorden met af- waarin het voorvoegsel overbodig is, en enkele die ik om een andere reden afwijs.

Een voorbeeld uit het juridisch jargon is afsluiten. Van Dale geeft als betekenis 9: ‘een levensverzekering afsluiten, sluiten met inachtneming der verschillende formaliteiten (alleen van de verzekeraar gezegd)’. Tegenwoordig wordt dit werkwoord niet alleen met betrekking tot verzekeringen gebruikt. Zo leest men steeds vaker: ‘De partijen hebben een nieuwe CAO afgesloten’. Of dit uitbreidende gebruik als goed of fout wordt bestempeld, hangt af van de norm(en) die men hanteert. Als men bijvoorbeeld de statistische of gebruiksnorm het zwaarst laat wegen, is dit gebruik van afsluiten geen probleem. Immers: ‘Taal is het bezit van iedereen. Dus zodra iedereen dezelfde fout maakt, is het geen fout meer; de meeste stemmen gelden.’ (Zie Renkema in het boek Onze Taal! op blz. 79.)

● Niet op zijn plaats

Maar afsluiten wordt ook gebezigd voor het aangaan van een huwelijk, zo viel mij op bij het lezen van een ambtelijke notitie. Als het daarin niet zo duidelijk was geweest waarom het draaide - het betrof de vraag of twee mensen van hetzelfde geslacht met elkaar kunnen trouwen - dan zou men hebben kunnen denken dat het ging om een beëindiging van een huwelijk in plaats van om een beoogd begin daarvan. Dit gebruik van het woord afsluiten kan volgens mij de toets van de gebruiksnorm niet doorstaan, omdat slechts een enkeling het woord zo bezigt.

Een tweede voorbeeld van overbodig af- trof ik aan in een folder van een gemeentelijke Gezondheidsdienst. Het gaat om het gebruik van het werkwoord afgeven in de volgende zin: ‘Soms zal het nodig zijn eerst in overleg te treden met derden voordat medisch advies wordt afgegeven.’ Overgankelijk gebezigd gaat afgeven vergezeld van het ter hand stellen, overhandigen, uitreiken van bijvoorbeeld bezittingen, een brief, een getuigschrift, enz. De gezondheidsdienst deelde mij mee dat zijn adviezen altijd mondeling worden uitgebracht. Er wordt bij die gelegenheden dus niets ter hand gesteld, niets overhandigd, niets uitgereikt. Het woord afgeven is hier daarom niet op zijn plaats. Het moet zijn: geven.

● Modieus af-

Er zijn ook af-woorden die om andere redenen dan het nodeloze karakter van af- moeten worden afgekeurd. Het gaat om modieuze af-werkwoorden (soms germanismen), die te pas en te onpas worden gebruikt terwijl er goed-Nederlandse alternatieven beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld afbouwen, dat - zo blijkt uit het Stijlboek - ook wordt verafschuwd door journalisten: ‘Liever niet gebruiken. Afbouwen gebeurt alleen met woningen waarvan de bouw al flink opschiet. Subsidieregelingen worden (geleidelijk) beëindigd.’ Afbouwen is evenals afslanken een germanisme. Onder het kopje ‘vreselijke uitdrukkingen’ vinden we in het Stijlboek naast afbouwen ook afromen, afreizen en afzien.

Ten slotte nog afgrenzen, dat ik tot voor kort in geen enkel woordenboek kon terugvinden (in de twaalfde druk van Van Dale staat het wel). Ik kwam het woord tegen in een vooraanstaand juridisch tijdschrift. Het betrof een artikel over de bemoeienis van een Nederlandse notaris met internationale onroerend-goedtransacties. In een passage beschreef de auteur de wenselijkheid van een taakverdeling tussen de notaris en andere deskundigen. Hij vond dat die verschillende taken goed moesten worden afgepaald, begrensd of afgebakend. Hij gebruikte echter geen van deze drie werkwoorden, maar het werkwoord afgrenzen.