Onze Taal. Jaargang 63

[p. 74]

Afkokers
F. Jansen

Smultaal

Culinaire journalisten kunnen beter niet direct na een copieuze maaltijd overstappen naar de schrijftafel. Drie contaminaties uit de Horecakrant (2-1-93):

Het is daarom niet verwonderlijk dat het verhaal de ronde gaat dat bij de inrichting van het complex...

Een verhaal doet de ronde, of het verhaal gaat.

Het hotel domineert statig aan de oever van de Amstel op een gunstige lokatie in het hart van de hoofdstad.

Domineren betekent ‘overheersen’. Je domineert altijd iets, dus: ‘Het hotel domineert de oever van de Amstel’ of ‘Het hotel staat aan de oever van de Amstel’.

Bovendien was men vergeten de boter met een speciaal mesje te vergezellen.

Je kunt zeggen: ‘het mesje vergezelt de boter’, ‘men laat het mesje de boter vergezellen’ of ‘men laat de boter vergezeld gaan van het mesje’.

Vergelijking als wapen

De vergelijking is een uiterst krachtig overtuigingsmiddel. In de volgende passage levert NRC-columnist Wesseling kritiek op de samenstelling van de groep deelnemers aan een praatprogramma van Maarten 't Hart. Die sprak met een priester, een dominee en de hooggeleerde Brugman:

(...) want de betreffende gast, Brugman, is wel arabist en islam-deskundige, maar bij mijn weten geen moslim en al helemaal geen imam. Dat gaf het programma iets vreemds. Het was alsof je in een praatprogramma twee vogels en één ornitholoog zag optreden.

Wesseling heeft natuurlijk niet automatisch gelijk, want dan zouden alle programma's met twee zieken en een arts ook vreemd zijn, maar door zijn vergelijking gaat zijn bezwaar wel leven.

Een andere functie van de vergelijking is dat ze nieuwe aanvallen mogelijk maakt. Daarvan maakt Wesseling gebruik als hij vervolgt met:

De vreemdste van die twee vogels was ongetwijfeld dominee Kuitert.

Ook Koos van Zoomeren kan goed uit de voeten met de vergelijking. In een van zijn stukjes in NRC Handelsblad (8-9-93), een tijd met veel Bosnische gruwelen, beschrijft hij hoe hij helpt een koe uit de sloot te halen. Ten slotte klaart een tractor het karwei. De andere koeien staan erbij en kijken ernaar. Hij besluit het stukje zo:

Zelfs bij deze operatie toont de kudde geen belangstelling. Nieuwsgierigheid is deze koeien al te veel gevraagd. Het lijkt Europa wel.

Beeldenstorm

Minder geoefende schrijvers overkomt het dat de beelden met ze op de loop gaan. Zo verklaart een NOS-functionaris over onderhandelingen met RTL:

Het aanbod was kennelijk te duur. Ik sluit niet uit dat we in de toekomst opnieuw met elkaar om de tafel gaan zitten, maar daarbij moet de NOS de bovenliggende partij blijven.
(de Volkskrant 25-4-93)

In het onderhandelaarsjargon zijn de termen om de tafel zitten en de bovenliggende partij zo vaak gebruikt, dat ze niet meer als beeldspraak ervaren worden. Met een liederlijke tafelscène als gevolg.

In het volgende voorbeeld probeert een columnist de metafoor vangnet op twee manieren tegelijk te gebruiken:

Veel vrouwen kwamen daardoor buiten de sociale verzekeringen terecht en vielen in het vangnet van de bijstand, dat steeds strakker werd aangetrokken.
(de Volkskrant 22-6-93)

Bij in het vangnet vallen wordt de bekende metafoor ‘noodvoorziening’ bedoeld, maar in de bijzin activeert ze de metafoor ‘valkuil, valstrik’. Voor menig lezer zal dat te veel zijn.

Bewijslast

Onbekend maakt bemind. Soms verdringt het onbekende, weinig gebruikte en daardoor interessante woord het bekende, frequente. Dat gebeurt met bewijs, dat plaats maakt voor bewijslast, dat volgens Van Dale ‘verplichting voor de ene of voor de andere partij in een proces om een bewijs te leveren’ betekent.

Misschien is het niet alleen de aantrekkingskracht van het vreemde, zo blijkt uit de volgende passage uit een column over het jagen. De schrijfster ageert tegen de stelling dat we niet weten wat er bij het jagen gebeurt:

Vooral in Engeland - waar (...) er meer gejaagd wordt dan hier - is inmiddels een bewijslast geproduceerd waar ze bij Amnesty International blij om zouden zijn als ze dat voor de verdwijning van alle politieke gevangenen op wereldschaal in de archiefkast hadden zitten.
(de Volkskrant, najaar 1993)

Hier moet de schrijfster bewijslast hebben opgevat als ‘last, vracht, stapel van bewijzen’ in plaats van ‘verplichting bewijs te leveren’. Als dat klopt, is dit een bijzonder geval van herinterpretatie: een concretisme.