Onze Taal. Jaargang 63

[p. 73]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Alweer

? ‘Het is alweer de tiende keer dat deze wedstrijd wordt georganiseerd.’ Volgens mij is alweer hier verkeerd gebruikt. Alweer betekent immers ‘bij herhaling’. Er staat dus: ‘bij herhaling voor de tiende keer’. Deelt u mijn mening?

! Nee. De betekenis van bijwoorden is doorgaans veel ruimer dan de korte omschrijvingen in woordenboeken doen vermoeden. Dat maakt het gebruik ervan voor anderstaligen zo ondoorzichtig en lastig. Alweer kan - afhankelijk van de context waarin het wordt gebruikt - veel meer betekenen dan nogmaals, bij herhaling of opnieuw. In uw voorbeeldzin betekent het zoiets als ‘inmiddels’, met de bijgedachte ‘wat gaat de tijd toch snel’. Vaak schemert er iets nostalgisch of verdrietigs in door.

In ‘Hoe heette je ook alweer?’ betekent alweer samen met ook alwéér iets anders: ‘help me eventjes, want ik ben je naam even vergeten’.

De klemtoon speelt een belangrijke rol bij het bepalen van de betekenis:

-	Hij is alweer thuis (= dat heeft hij snel gedaan).
-	Hij is alwéér thuis (= goh, wat is hij toch vaak thuis).

Zolang alweer in uw voorbeeldzin maar onbeklemtoond is, is er niets mee aan de hand.

● Beter melden: aaneen of los?

? Moet ik beter melden en ziek melden in de volgende zinnetjes aaneenschrijven: ‘U kunt u beter#melden/U kunt u ziek#melden’?

! Ja, ook al vinden we in geen enkel woordenboek het samengestelde werkwoord betermelden of ziekmelden (Van Dale vermeldt alleen het zelfstandig naamwoord ziekmelding). Daaruit zou je kunnen afleiden dat deze werkwoorden ‘niet bestaan’. Maar dat is geen goed argument: in een woordenboek komen lang niet alle mogelijke samenstellingen terecht. Ziekmelden en betermelden schrijven we aaneen omdat ze alleen zó goed begrepen kunnen worden. Stel dat we ze in twee woorden zouden schrijven:

1	U kunt u beter melden.
2	U kunt u ziek melden.

Zin 1 kan dan gelezen worden als ‘het is beter dat u u meldt’, en zin 2 als ‘terwijl u ziek bent, kunt u u melden’. Het zal duidelijk zijn dat we met betermelden en ziekmelden iets heel anders willen uitdrukken. Dat we hier met twee samengestelde werkwoorden te maken hebben, blijkt ook uit de eenheidsklemtoon in 4:

3	U kunt u béter mélden.
4	U kunt u bétermelden.

Ziekmelden en betermelden zijn vergelijkbaar met samengestelde werkwoorden als dwarsliggen, goedkeuren, klaarspelen, kwijtraken, losmaken, schoonmaken of vrijspreken. Ook bij die werkwoorden hangt met het al dan niet aaneenschrijven van de samenstellende delen vaak een betekenisverschil samen:

5a	De timmerman zorgt ervoor dat de plank dwars ligt.
5b	Aleid zegt dat jij weer eens dwarsligt.
6a	De bedrijfsarts zal de nieuwe werknemer goed keuren.
6b	Pas daarna zal hij hem eventueel goedkeuren.

● Nooit geen zin in werk

? In ‘Ik heb nooit geen zin om naar mijn werk te gaan’ staat toch wat anders dan bedoeld is? Twee ontkenningen heffen elkaar toch op?

! Volgens strenge schoolmeesters is dat inderdaad zo. Die kennen aan het bovenstaande zinnetje maar één betekenis toe: de ‘ik’ begint elke dag vol enthousiasme aan zijn werk.

Dat er desondanks nooit misverstanden ontstaan over de betekenis, heeft te maken met de manier waarop zo'n zin met dubbele ontkenning wordt uitgesproken:

1	Ik heb nóóit geen zin in werken. (= ik baal van mijn werk)
2	Ik heb nooit géén zin in werken. (= ik geniet van mijn werk)

Dankzij die verschillende zinsmelodie leidt de dubbele ontkenning in de spreektaal nooit tot verwarring. Maar in de schrijftaal ontbreekt die informatie. Gebruik daarom op papier ‘nooit geen’ dubbele ontkenning.

● [Vraak] of [wraak]?

? Mag de eerste letter van wraak uitsproken worden als een v, of is dat minder beschaafd?

! U mag woorden als wraak, wrak en wringen gerust met een v uitspreken. Dat vergt minder lenigheid van de lippen en is beslist niet minder verzorgd. We vinden die v-uitspraak bijvoorbeeld terug in Fonologie van het Nederlands en Fries (Cohen e.a.). Daarbij wordt opgemerkt dat ‘althans bij sommige sprekers’ een w+r+klinker hoorbaar is: [wreed].

Vroeger waren er misschien meer w-zeggers. In elk geval was het strenge antwoord in dit blad op dezelfde vraag in 1949 nog: ‘Als een w, altijd, in spreektaal, in verzen èn proza. Heus!’ Maar nu vermelden alle uitspraakwoordenboeken (van De Coninck, Paardekooper en Blancquaert) en het ‘Uitspraakvademecum’ van Aaldrecht e.a. de v-uitspraak als de gewone.

● Iemand als hij/hem

? Welk persoonlijk voornaamwoord moet ik gebruiken in de zin ‘Geef maar aan iemand als...’? Hij of hem?

! Hij. Een voorzetsel verlangt de verbogen vorm (= vierde naamval) van het voornaamwoord: met hem, zonder hem, naast hem, enz. Maar als is geen voorzetsel maar voegwoord. Een voegwoord staat aan het begin van een bijzin, die niet altijd wordt afgemaakt. Wat is weggelaten, kan er wel gemakkelijk weer bij gedacht worden. En dan is snel duidelijk dat alleen hij op de plaats van de puntjes past: ‘Geef maar aan iemand als hij is.’