Onze Taal. Jaargang 63

[p. 55]

Persoonsnamen en naamrecht
Mr. J.E. Geuzinge - directeur Bevolkingsregister Amsterdam

‘Willem-Alexander? Maar dan zonder streepje!’ Tot 1970 bepaalde de ambtenaar van de burgerlijke stand of een voornaam ongepast was of niet. Nu heeft de burger meer vrijheid bij de keuze van voornamen. En hoe zit het met de achternaam van de baby? Krijgt de vader of de moeder het te zeggen in het nieuwe naamrecht?

Onze naam is onze identiteit. Als puber kun je nog wel eens van mening zijn dat je bent opgescheept met een verkeerde voornaam door mensen die zeggen je ouders te zijn. Het geven van voornamen is een grondrecht van ouders. Daar kun je je affectie en je gevoel voor culturele erfenis en familietraditie in kwijt. Toch moeten we er begrip voor hebben dat de overheid hierin ordenend optreedt, via het naamrecht.

De ambtenaar van de burgerlijke stand moet tot 1970 wel een machtige autoriteit zijn geweest. (Sindsdien geldt de tekst zoals afgedrukt in het kader.) Stel je voor dat hij of zij een slecht humeur zou hebben, dan ben je als aangever mooi in de aap gelogeerd. ‘Willem-Alexander met een streepje? Nee, deze naam komt alleen zonder streepje in de boeken voor, dus schrijft u maar Willem Alexander!’

● Rexona urine

Tot 1 januari 1970 was het voor velen niet mogelijk om aan hun kind de voornaam te geven die men wilde. De ambtenaar moest zich tot die tijd namelijk houden aan de Franse wet van 11 germinal van het jaar XI (1 april 1803). Deze wet schreef voor dat alleen die voornamen waren toegestaan die voorkwamen in de verschillende kalenders (de namen van heiligen), alsmede die van bekende personen uit de oude geschiedenis. Tot 1970, toen boek 1 van het nieuw Burgerlijk Wetboek in werking trad, werd door de ambtenaren de hand aan deze wet gehouden, zij het met toenemende tegenzin. (De Fransen hebben deze wet overigens pas in 1992 buiten toepassing verklaard.)

Interessant bij artikel 4, lid 2 is de vraag: ‘Wanneer is een voornaam ongepast?’ Een voorbeeld. Een vader doet bij de Amsterdamse ambtenaar van de burgerlijke stand aangifte van zijn gezonde dochter. Als voornaam geeft hij op Rexona Urine. Een prachtig klinkende naam voor een wolk van een dochter, is zijn idee. Van de eventuele negatieve associaties die Portugezen en Nederlanders bij deze namen zullen hebben, is de vader zich niet bewust. Wat moet de ambtenaar nu doen? De ambtenaar kan natuurlijk, als hij van die bijbetekenissen op de hoogte is, de suggestie doen om een andere naam te kiezen. Maar hoewel de ambtenaar veel gezag heeft bij de burger, kan men van hem niet verwachten dat hij de betekenis kent van alle voornamen in alle 156 talen die in Amsterdam gesproken worden. De overheid kan en mag daarom niet meer ordenend optreden bij voornaamgeving. Zij moet de verantwoordelijkheid laten bij de ouders. Wel moet de overheid mogelijkheden bieden aan kinderen die een hun onwelgevallige naam willen laten wijzigen.

Artikel 4, boek 1 Burgerlijk Wetboek
lid 1.
Een ieder heeft de voornamen die hem in zijn geboorteakte zijn gegeven.
lid 2.
De ambtenaar van de burgerlijke stand weigert in de geboorteakte voornamen op te nemen die ongepast zijn of overeenstemmen met bestaande geslachtsnamen tenzij deze tevens gebruikelijke voornamen zijn.
lid 3.
Geeft de aangever geen voornamen op, of worden deze alle geweigerd zonder dat de aangever ze door een andere vervangt, dan geeft de ambtenaar ambtshalve het kind een of meer voornamen, en vermeldt hij uitdrukkelijk in de akte dat die voornamen ambtshalve zijn gegeven.
lid 4.
Wijziging van voornamen kan op verzoek van de betrokken persoon of zijn wettelijke vertegenwoordiger worden gelast door de rechtbank.

● Geregistreerd

Het veranderen van voornamen kan een middel zijn om van een lelijke voornaam af te komen. Het kan ook een instrument zijn om een botsing van twee culturen te voorkomen. Stel, uw zoon Jan wordt verliefd op Fatima. U vindt Fatima een schat van een kind, dus er is voor u niets aan de hand. De ouders van Fatima, die Jan ook aardig vinden en die net zo nieuwsgierig als u hebben gevraagd wat hij en zijn ouders voor de kost doen, hebben een probleempje. De

[p. 56]

naam Jan is in hun familie niet gebruikelijk. Sterker nog: de naam suggereert dat de drager ervan behoort tot een andere cultuur, waarover de ouders niet enthousiast kunnen zijn. Jan houdt veel van Fatima en besluit voornaamswijziging aan te vragen (‘What is in a name?’ denkt hij). Jan wordt Ahmed Jan, en het probleem is opgelost. De oplossing zal sommigen doen denken aan de tijd dat in Nederland tussen twee geloven de duivel nog op het kussen lag.

De overheid heeft ons een naam gegeven om ons te kennen. Napoleon had soldaten nodig en heeft in 1811 onze voorvaderen dringend verzocht een naam aan te nemen, zodat hij ze kon kennen en oproepen. Omdat het destijds slechts bij een kleine groep gebruikelijk was een overdraagbare geslachtsnaam te voeren, moest de arme ambtenaar van de burgerlijke stand bij velen namen suggereren en toekennen. Uw naam wordt door de ambtenaar geregistreerd in uw geboorteakte. Daarnaast bent u ook bekend in het bevolkingsregister, waardoor u een paspoort en een rijbewijs kunt verkrijgen. Verder wordt uw naam doorgegeven aan allerlei instanties.

Door het toekennen van administratienummers (het zogenoemde A-nummer en het sofinummer) is voor de overheid de overdraagbare geslachtsnaam tegenwoordig niet meer nodig. De overheid kan daarom terugtreden en haar burgers een veel grotere naamsvrijheid toestaan dan nu het geval is, zoals bijvoorbeeld in Zweden.

Artikel 5, boek 1 Burgerlijk Wetboek
lid 1.
De geslachtsnaam van een wettig, gewettigd of geadopteerd kind is die van zijn vader.
lid 2.
De geslachtsnaam van een onwettig kind is die van de vader, wanneer deze het kind heeft erkend, en anders die van de moeder.
lid 3.
Is die van de moeder onbekend, dan neemt de ambtenaar van de burgerlijke stand in de geboorteakte een voorlopige voornaam en geslachtsnaam op, in afwachting van de beslissing des Konings waarbij de voornamen en geslachtsnaam van het kind worden vastgesteld.
Artikel 7
lid 1.
De geslachtsnaam van een persoon kan op zijn verzoek, of op het verzoek van zijn wettelijke vertegenwoordiger, door de Koning worden gewijzigd/volgens lid 2. worden vastgesteld.

foto: Bart Versteeg

● Kleurrijke samenleving

Amsterdam vormt met zijn 156 verschillende nationaliteiten en namenculturen een smeltkroes van namen. Mohamed of Estrella Jansen, Willem en Patty Ngobin, naast Ahmed Fazal en Piet Pietersen. De een heeft vele voornamen en een geslachtsnaam, de ander heeft slechts één naam. Weer een ander heeft een samenstel van namen die een generatieaanduiding vormen of die aangeven wie de vader en de moeder zijn. In deze immigratiesamenleving trouwen veel mensen met elkaar ongeacht hun religieuze, etnische of culturele gebondenheid. Je naam, bijvoorbeeld voor een man als laatste voornaam Maria, is niet meer bepalend. Je wordt als individu beoordeeld en niet meer als deel van een cultuur of familie. Een multiculturele samenleving verrijkt de namenschat en onze taal, bevordert integratie en verdraagzaamheid, en biedt ons daardoor een gezamenlijke toekomst.

● Nieuw namenrecht

Het namenrecht staat net zo lang ter discussie als de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw. Het is dan ook frappant dat de emancipatiecommissie pas in 1978 de bewindsman van Justitie erop attent maakte dat ook de wijziging van het naamrecht aandacht verdiende. Maar nu is het zover: een wetsontwerp nieuw namenrecht wordt in het parlement besproken.

Wat houdt het wetsontwerp in? Een kind kan de geslachtsnaam van zijn vader of zijn moeder krijgen. Maar bij die keuze moeten pa en ma voor de geboorte wel overstemming bereiken. Hebben ze ruzie, dan zal de ambtenaar door het lot bepalen wat de geslachtsnaam van het kind is. (‘Effe loten, bingo! Dit is de naam van u beider kind.’) Wordt er niet gekozen, dan is de naam van de vader bindend.

Gek eigenlijk dat voorbijgegaan wordt aan het feit dat de moeder altijd bekend is (mater certa semper est). En dat er nog een gunstig gevolg is als voor de naam van de moeder gekozen wordt: het verschil tussen wettige en onwettige afstamming is dan namelijk niet meer zichtbaar in de naam. Ik ben dan ook van mening dat de naam van de moeder bindend moet worden.

Wat brengt het nieuw namenrecht ons, kortom? Het is een teken dat de overheid vertrouwen stelt in de burgers. Het kan door de grotere vrijheid bijdragen aan een nieuwe namencultuur die integratie van andere culturen met de onze vergemakkelijkt. Het ademt echter nog wel de geest van de traditioneel op de vader ingestelde namencultuur.