Onze Taal. Jaargang 63

[p. 34]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Zij zijn arts(en)

? ‘Johan en Matthijs zijn artsen/arts.’ Moet ik in dergelijke zinnen het enkelvoud of het meervoud gebruiken?

! Beide zijn mogelijk, maar er is een betekenisverschil: met het enkelvoud verwijst u naar het beroep van arts, met het meervoud naar personen.

Doorgaans staan onderwerp en naamwoordelijk deel beide in het enkelvoud of in het meervoud:

1a	Deze man is de arts.
2a	Deze mannen zijn artsen.

Maar een zelfstandig naamwoord in het enkelvoud zónder lidwoord mag ook met een meervoudig onderwerp worden gecombineerd (2b):

1b	Johan is arts.
2b	Johan en Matthijs zijn arts.

In de b-zinnen verwijst arts niet meer naar een persoon, maar drukt het een kenmerkende hoedanigheid (vaak een functie of beroep, nationaliteit of levensbeschouwing) van het onderwerp uit. Het zelfstandig naamwoord zonder lidwoord lijkt daarin op een bijvoeglijk naamwoord:

3a	Zijn ouders zijn gelovig. (= bijvoeglijk naamwoord)
3b	Zijn ouders zijn christen. (= zelfstandig naamwoord)

Dat blijkt nog duidelijker als we kijken naar andere verschillen tussen de a- en de b-zinnen. Zo kunnen de eerste wel maar de tweede niet gevolgd worden door een bijzin:

4a	Anne is de docent die deze cursus verzorgt.
5a	Anne en Thijs zijn (de) docenten die deze cursus verzorgen.

Maar:

*4b	Anne is docent die deze cursus verzorgt.
*5b	Anne en Thijs zijn docent die deze cursus verzorgen.

Een bijvoeglijk naamwoord verdraagt evenmin een bijzin:

*6	Anne is deskundig die deze cursus verzorgt.

Nog een verschil. Aan het zelfstandig naamwoord zonder lidwoord kan alléén een bijvoeglijk naamwoord voorafgaan als ze samen nog steeds een beroep, functie, enz. omschrijven. De a-zinnen kennen die beperking niet:

7a	Thomas is een leuke medewerker.
8a	Thomas en Geert zijn leuke medewerkers.

Maar:

*7b	Thomas is leuke medewerker (wel goed: Thomas is wetenschappelijk medewerker).
*8b	Thomas en Geert zijn leuke medewerker (wel goed: Johan en Matthijs zijn wetenschappelijk medewerker).

Opvallend is dat het bijvoeglijk naamwoord in 7b en 8b onverbogen blijft (wetenschappelijk in plaats van wetenschappelijke). Ook hierin lijkt het zelfstandig naanwoord op een bijvoeglijk naamwoord: dat wordt eveneens nader bepaald door een onverbogen vorm:

9	Deze taalkwestie is bijzonder interessant (en niet: bijzondere interessant).

● Welke of die?

? Steeds vaker stoor ik mij aan het gebruik van het woordje welke waar ik zelf die zou gebruiken. Bijvoorbeeld: ‘In uw brief, welke wij op 25 februari jl. ontvingen, vraagt u meer informatie over ...’ Deelt u mijn mening dat die hier beter op zijn plaats is?

! Ja, welke aan het begin van een bijvoeglijke bijzin kunt u beter vermijden. Het maakt een stijve indruk. Gek genoeg lijkt welke in deze positie toch een kleine opleving door te maken, misschien vanuit een poging de tekst wat meer cachet te geven. Helaas gaat het vooral ten koste van de leesbaarheid. Gebruik dus bij voorkeur het betrekkelijk voornaamwoord die.

Dat laatste is niet altijd mogelijk. Als het woord waarnaar wordt verwezen, in de bijzin in dezelfde of andere bewoordingen wordt herhaald, móeten we welke gebruiken:

-	Zijn neiging tot dikdoenerij, welke eigenschap zich het duidelijkst manifesteert in zijn taalgebruik, leidt tot onleesbare rapporten.

Voor welke valt ook iets te zeggen als daarmee een opeenvolging van twee die's kan worden voorkomen:

-	Deze brieven zijn hetzelfde als die die ik gisteren van je ontving.
-	Deze brieven zijn hetzelfde als die welke ik gisteren van je ontving.

Maar in vlotte taal kunt u het tweede die ook weglaten:

-	Deze brieven zijn hetzelfde als die ik gisteren van je ontving.

Ten slotte kan het ouderwetse welke nog een nuttige dienst bewijzen in combinatie met het voorzetsel zonder. Als een betrekkelijk voornaamwoord (die, dat) direct voorafgegaan wordt door een voorzetsel, zijn er twee mogelijkheden:

1	Bij verwijzing naar een persoon verandert die of dat in wie: - Dat is de man met wie ik Zuid-Amerika heb bezocht.
2	Bij verwijzing naar een zaak verandert die of dat in waar: - Dit is de auto waarmee wij door Zuid-Amerika zijn getrokken.

Met het voorzetsel zonder leidt 2 tot het nogal ongebruikelijke waarzonder:

-	We zoeken de toegangskaarten waarzonder we nooit binnenkomen.

Hier klinkt juist zonder welke wat minder stijf.