Taalcuriosa
Jules Welling
Eufoniemen
‘De Duif’ en ‘De Papegaai’ zijn twee rooms-katholieke kerken in Amsterdam. Vreemde namen voor kerken. ‘De Duif’ lijkt nog wel enigszins verklaarbaar, omdat de Heilige Geest vaak voorgesteld wordt als een duif, maar ‘De Papegaai’?
Het gaat om namen van zogenoemde schuilkerken. Na de Tachtigjarige Oorlog werd het rooms-katholieke geloof in Nederland verboden en gingen de katholieken ondergronds. Hun kerken werden meestal in op het oog gewone woonpanden ingericht, waaraan aan de buitenkant niets te zien was. Deze gebedshuizen kregen een naam die geen enkel verband hield met de activiteiten die erin plaatsvonden om geen argwaan bij de buitenwacht te wekken. Deze namen noem ik eufoniemen. Eufoniemen zijn bewuste misleidingen voor de tegenpartij.
In 1853 werd de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld: de rooms-katholieken konden toen hun geloof weer in het openbaar belijden. Zij mochten weer ‘bovengronds’. De geuzennamen ‘De Duif’ en ‘De Papegaai’, die bijna tweehonderd jaar gebruikt waren, bleven gehandhaafd tot op de dag van vandaag.
Het eufoniem is vrijwel onlosmakelijk verbonden met het woord taboe. Tot ver na de Tweede Wereldoorlog was homofilie zo'n taboe. In de jaren vijftig en zestig waren er evengoed homofielen, maar de maatschappelijke acceptatie was aanzienlijk geringer dan nu. De homo's kwamen samen in hun COC's. COC staat voor ‘Cultuur- en Ontspannings Centrum’. Dat is dus ook een eufoniem. Er wordt op geen enkele manier verwezen naar de specifieke geaardheid van de gelegenheid, integendeel, met de naam wordt gesuggereerd dat het centrum voor iedereen bedoeld zou zijn. Het ging aanvankelijk om een zeer bewuste vorm van versluierend taalgebruik, waarvan slechts de ingewijden de juiste betekenis kenden.
In Eindhoven bestaat een psychiatrisch ziekenhuis dat vroeger ‘de R.P.I.’ heette. De afkorting R.P.I. stond voor Rijks Psychiatrisch Instituut en dat was het ook, maar de naam werd als te stigmatiserend ervaren. Die werd veranderd in ‘Grote Beek’, een eufoniem om het imago te veranderen. Curieus is dat een aan dezelfde straat gelegen studentenhuis zich toen de ‘Kleine Beek’ ging noemen. Dit studentenhuis aan de Boschdijk staat naast een café dat zich vroeger tooide met de ironische naam ‘Kantoorzicht’: het café lag schuin tegenover het hoofdkantoor van Philips Nederland. Toen de studenten de grap van ‘Kleine Beek’ zat waren, veranderden zij de naam van hun huis in ‘Kantoorzichtzicht’.
Maar nu rollen we van het ene in een ander curiosum.
Auteursrechtelijk beschermd