Onze Taal. Jaargang 63

[p. 15]

Van kaartenbak tot Koenen [3]
Doe-het-zelven
Theo de Boer - bewerker Koenen handwoordenboek, Groningen

Balkbeugel, knabbelschaar, tirfortakel - de woordenboekmaker betreedt de wondere wereld van de hogere gereedschapskunde.

Wie tegenwoordig een klusje in huis heeft, haalt daar steeds minder vaak de vakman bij. Geschoolde loodgieters en timmerlieden heten duur te zijn en veel koffie te drinken. Het karwei zwart laten verrichten is al goedkoper, maar de rechtgeaarde Hollander kiest er natuurlijk voor om zijn zaakjes zelf aan te pakken. Goed gereedschap is daarbij het halve werk. Een boormachine bezit de doorsnee doe-het-zelver in de regel zelf nog wel, maar wie heeft er een betonmolen of een compressor in zijn schuurtje staan? Gelukkig kan men voor apparaten die men maar een enkele keer nodig heeft terecht bij een verhuurbedrijf.

Wanneer ik achter op de Gouden Gids van mijn woonplaats een advertentie van zo'n bedrijf zie, word ik er weer eens met de neus op gedrukt hoe weinig ik eigenlijk van techniek afweet. In de advertentie worden de circa tachtig verschillende artikelen opgesomd die het bedrijf verhuurt. Van zeker de helft ervan heb ik nog nooit gehoord, laat staan dat ik me een voorstelling kan maken van uiterlijk, doel of werking van de apparaten in kwestie. Shovels, hoogwerkers, steigers, dommekrachten en frezen, dat weet ik nog wel zo'n beetje. Van steenzagen, steenschrapmachines en lasaggregaten kan ik me althans een voorstelling maken. Wat een ‘elektrische steiger (tot 30 mtr. hoogte)’ is, dat wordt al moeilijker, al is er vast wel een lezer van dit blad te vinden die wel eens op zo'n ding heeft gestaan. Maar of die lezer ook wel eens een motorjapanner, tirfortakel, knabbelschaar of klokpomp in handen heeft gehad?

Ik word steeds nieuwsgieriger, streep in de advertentie de vijftien voor mij meest vreemde woorden aan en besluit te gaan kijken wat mijn woordenboeken erover zeggen. Het resultaat is opmerkelijk (zie het kader).

	VD12	VDH	GK	K29	Kra	Vsch	Bwb	Polyt
afreimachine^1	+	-	-	-	-	-	+/-	+/-
balkbeugel	-	-	-	-	-	-	-	-
betonstempel	-	-	-	-	-	-	-	-
boorhamer	+	+	-	-	-	-	+	+
bouwdroger	-	-	-	-	-	-	-	-
kettinggraver	-	-	-	-	-	-	-	-
klokpomp	-	-	-	-	-	-	-	-
knabbelschaar	-	-	-	-	-	-	-^2	-
kolomkrans	+	-	-	-	-	-	-	+
motorjapanner	-^3	-^3	-	-	-	-	-	-^3
tegelknipper	-	-	-	-	-	-	-	-
tirfortakel	-	-	-	-	-	-	-	-
trilnaald	-	-	-	-	-	-	-	-
trilstamper	-	-	-	-	-	-	-	-
tuinfrees	-	-	-	-	-	-	-	-

VD12	= grote Van Dale, 12de druk
VDH	= Van Dale hedendaags Nederlands, 2de druk
GK	= Grote Koenen
K29	= Koenen, 29ste druk
Kra	= Kramers Nieuw Woordenboek Nederlands, 20ste druk
Vsch	= Verschueren, 9de druk
Bwb	= Wolters' Beeld-woordenboek Nederlands
Polyt	= Kluwer Polytechnisch Handwoordenboek Nederlands-Duits

De woordenboeken laten de gebruiker hier goeddeels in de steek. Tien van de vijftien woorden zijn zelfs in geen enkel boek te vinden, en dat terwijl het hier toch lang niet altijd om doorzichtige samenstellingen gaat. Wat een tegelknipper is, valt misschien nog te beredeneren, maar een tirfortakel? Zelfs het geraadpleegde vakwoordenboek laat ons in het ongewisse.

Nu is het misschien een beetje flauw om een zwakke stee in de Nederlandse lexicografie te willen aanwijzen aan de hand van tamelijk vergezochte voorbeelden. Ik denk ook dat Koenen de meeste van bovengenoemde woorden niet zou opnemen. De meeste zijn - in elk geval voor een handwoordenboek - te exclusief. Dat neemt niet weg dat volgens mij, al kan ik dat niet bewijzen, de sector

1 In de advertentie staat ‘afrijmachine’.

2 Dit woordenboek vermeldt wel ‘knabbeltang’, maar dan als chirurgisch instrument, hetgeen hier niet bedoeld zal zijn.

3 Deze woordenboeken vermelden wel ‘japanner’ (betonstortkar).

3 Deze woordenboeken vermelden wel ‘japanner’ (betonstortkar).

3 Deze woordenboeken vermelden wel ‘japanner’ (betonstortkar).

[p. 16]

techniek in Nederlandse woordenboeken sterk ondervertegenwoordigd is. Zou dat misschien komen doordat onder lexicografen relatief veel alfa's zitten, mensen met twee linkerhanden die klusjes liever uitbesteden dan eens bij een verhuurbedrijf binnen te lopen?

Dergelijke lexicografen hebben een dubbel probleem. Ten eerste hebben ze niet genoeg kennis om te kunnen bepalen welke woorden ze zouden moeten opnemen. Ik ken mensen voor wie een hamer een even exotisch voorwerp is als een betonstempel. Het tweede probleem doet zich voor wanneer een selectie eenmaal gemaakt is: hoe kom je aan de informatie die nodig is voor het maken van een omschrijving? Het is duidelijk dat de lexicograaf hulp van buitenaf nodig heeft. Zelf raadpleeg ik veelvuldig experts op de meest uiteenlopende vakgebieden. Misschien moest ik voor de volgende druk van Koenen het verhuurbedrijf van de advertentie maar eens bezoeken.