Onze Taal. Jaargang 63

[p. 8]

Afkokers
F. Jansen

Dinosauriërs?

Het Parool (18-9-93) voert een paleontoloog ten tonele, die graag dinosaurussen zou willen zeggen, maar van het instituut waar hij werkt alleen over dinosauriërs mag spreken. Merkwaardig is dat dit conflict tot het meervoud beperkt is, want niemand maakt bezwaar tegen dinosaurus. Sterker nog, die vorm lijkt me frequenter dan dinosauriër, waartegen de grote woordenboeken ook geen enkel bezwaar hebben.

Waarom dan die weerzin tegen dinosaurussen? Ik kan het niet bewijzen, maar ik denk dat die veroorzaakt wordt door het ongeletterde luchtje dat om doctorandussen en medicussen hangt: gniffelvormen voor hen die zelf doctorandi en medici prefereren.

Kunnen we dan niet beter uitwijken naar dinosauri? Dat zou een nog slechter idee zijn, omdat de meervouden op -i aan het Latijn ontleend zijn, terwijl sauros het Griekse woord voor ‘hagedis’ is.

Zinnen met een vlekje

Hoe kon het gebeuren dat Manon haar vriend doodde? De rechtbankverslaggever van De Telegraaf (20-8-93) pakt flink uit en schrijft:

De liefde die zij (Manon dus) eens voor de analfabeet Lau voelde, sloeg langzamerhand over in haat.

Bij het schrijven moeten twee werkwoorden elkaar in de weg hebben gezeten: sloeg om en ging over. Alleen het laatste werkwoord past goed bij langzamerhand.

De volgende zin komt uit een bericht in de Volkskrant (25-9-93) over problemen in de rosse buurt van Groningen:

(In de centrumwijk A-kwartier tiert niet alleen de raam- maar ook de straatprostitutie welig.) Buurtbewoners die daarmee niets te maken hebben, ondervinden tot in de allervroegste uren overlast van de rondjesrijdende automobilisten.

Hier drukt allervroegste hoogstwaarschijnlijk het tegengestelde uit van wat de schrijver bedoelde. Ik kan me voorstellen dat hij eerst tot in de vroege uren had opgeschreven. Toen hij dat wat slap vond klinken, zocht hij zijn toevlucht tot de overtreffende trap, vaak een probate versterker. Maar hier niet. De vroege uren slaat op de vroege morgen, zeg vijf uur, de vroegste uren op een nog matineuzer tijdstip, bijvoorbeeld drie uur. Als dat klopt, dan kunnen de allervroegste uren alleen betrekking hebben op één uur in de morgen, toch niet zo'n ijselijk late tijd.

Vrouwenlogica

De volgende stelling ontleende NRC Handelsblad (22-9-93) aan een recent proefschrift:

Het feit dat het nog steeds gebruikelijk is de mannelijke vorm te gebruiken wanneer beide seksen worden bedoeld, kan worden verklaard uit het feit dat vrouwen een groter inlevingsvermogen hebben dan mannen.

De verleiding is groot om deze vreselijke zin als een staaltje van vrouwenlogica te beschouwen, niet ongelijk aan ‘Mijn man bedriegt me zo vaak dat ik niet meer weet van wie ik zwanger ben.’ Het gaat hier om twee verschillende zaken. In de zinsnede ‘de mannelijke vorm te gebruiken wanneer beide seksen worden bedoeld’ is de sekse van de persoon die wordt aangeduid in het geding. In de schrijver en zijn rechten bijvoorbeeld kunnen ondanks het gebruik van zijn zowel mannelijke als vrouwelijke schrijvers bedoeld zijn. Om dat te beseffen, hebben niet alleen vrouwen, maar schrijvers van beide seksen enig inlevingsvermogen nodig. Eerlijk gezegd denk ik: de mannen nog meer dan de vrouwen.

Labyrintisch perspectief

Een boef wil in de gevangenis afkicken en pleegt enige inbraken om in de gevangenis te komen. Hij heeft zich daar net geïnstalleerd als hij eruit gegooid wordt, omdat zijn cel een zwaardere boef moet huisvesten. Dat pikt de eerste boef niet. Hij spant een kort geding tegen de staat aan, om in de gevangenis te kunnen blijven. Boven het bericht van de uitslag van dit kort geding zet Trouw (23-9-93):

Veroordeelde tegen zijn zin terecht vrijgelaten.

Met behulp van de bovenstaande toelichting kunt u narekenen dat hier geen leugen staat. En toch is het geen begrijpelijke kop. Dat zit hem waarschijnlijk in het perspectief van deze zin, het standpunt van waaruit de inhoud beschreven wordt. Het eerste stukje is geschreven vanuit de veroordeelde. Dat blijkt uit tegen zijn zin. Het tweede vanuit het perspectief van de rechter, wat blijkt uit terecht. We kunnen niet zo snel binnen het bestek van één zin van perspectief veranderen. Een juiste omschrijving zou zijn:

Terechte vrijlating van een veroordeelde die tegen zijn zin werd vrijgelaten.

Maar dan is het natuurlijk geen kop meer.