Onze Taal. Jaargang 63

Reacties

■ In tegenstelling tot jou
Arie Sturm - Oldenburg (Duitsland)

Volgens de Taaladviesdienst mag in een zin als ‘Ik lust graag kastanjes, in tegenstelling tot...’ op de plaats van de puntjes alleen de onderwerpsvorm (jij) staan en niet de voorwerpsvorm (jou) (Onze Taal, novembernummer). Argument voor deze opvatting is dat er in deze zin sprake is van een samentrekking.

In het boek Zinsanalyse van P. van Bart en A. Sturm (Martinus Nijhoff, 1987) worden in het hoofdstuk ‘Zuinig met woorden’ de eisen besproken waaraan naar huidige taalkundige inzichten een samentrekking in het Nederlands moet voldoen. Eén daarvan staat bekend als de terugvindbaarheidseis, die inhoudt dat samengetrokken delen in identieke vorm terug te vinden moeten zijn in de zin. Bij ‘identieke vorm’ gaat het dan om identieke klankvorm, betekenis en zinsdeelfunctie.

De Taaladviesdienst geeft tussen haakjes aan wat er in de zin waar het hier om gaat, samengetrokken zou zijn: ‘Ik lust graag kastanjes, in tegenstelling tot (het feit dat) jij (geen kastanjes lust)’. Het is duidelijk dat de zogenaamd samengetrokken delen het feit dat en geen helemaal niet terug te vinden zijn. Ergo, hier is geen sprake van samentrekking.

Natuurlijk blijft hiermee onverlet dat we het gedeelte in tegenstelling tot jij/jou in de besproken zin interpreteren als ‘jij lust niet graag kastanjes’. Maar dat kan geen argument vormen voor de Taaladviesdienst. Dat zou pas het geval zijn als de regel zou gelden: elk zinsdeel dat gegeven zijn interpretatie een onderwerpsfunctie vervult, moet in de eerste naamval staan. Weliswaar wordt vaak gedacht dat die regel geldt, maar dat is niet zo. In een zin als ‘Ik hoor de lucht ontsnappen’ is lucht duidelijk niet het lijdend voorwerp bij hoor (lucht op zichzelf kun je niet horen) maar onderwerp bij ontsnappen (de lucht ontsnapt en dat hoor ik). Toch verschijnt, als we de lucht vervangen door een voornaamwoord, niet de onderwerpsvorm (hij) maar de voorwerpsvorm (hem): ‘Ik hoor hem ontsnappen’.

Kortom, het argument van de Taaladviesdienst gaat niet op. Er zijn voor zover ik zie geen andere gefundeerde argumenten te geven die een keuze tussen jij en jou mogelijk maken. Dus zullen we ons moeten verlaten op onze onvolprezen taalintuïtie. Bij zogenoemde ‘onduidelijke gevallen’ nemen taalkundigen gewoonlijk hun toevlucht tot een vergelijkbaar geval waar de zaken duidelijker liggen. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben binnengekomen na jou’. Hier interpreteren we na jou als ‘nadat jij binnengekomen bent’, en fungeert dus weer een voorwerpsvorm als onderwerp. Volgens mijn intuïtie is de onderwerpsvorm hier absoluut onmogelijk: ‘?Ik ben binnengekomen na jij’. Op basis hiervan ben ik er vrij zeker van dat mijn aanvankelijke intuïtie me niet bedriegt en dat het moet zijn ‘Ik lust graag kastanjes in tegenstelling tot jou’.

Naschrift redactie

Terecht maakt de heer Sturm bezwaar tegen het gebruik van het woord samentrekking in onze bespreking. Dat woord was ongelukkig gekozen, want er is hier in taalkundige zin inderdaad geen sprake van samentrekking. Bedoeld was dat we de zin kunnen opvatten als een verkorte vorm van een uitgebreidere zin: in gedachten kan de zin gemakkelijk worden aangevuld.

De keus voor jou of ik na in tegenstelling tot lijkt al met al meer gestuurd te worden door de intuïtie van de taalgebruiker dan door toepassing van regels. Maar die intuïtie kan per geval wel tot een ander resultaat leiden. We legden aan enkele proefpersonen met een uitgesproken voorkeur voor jou in de ‘kastanje-zin’ het volgende zinnetje voor:

-	Zíj vinden - in tegenstelling tot jij/jou en ik/mij - dat we het hierbij moeten laten.

Zonder veel aarzeling kozen zij hier voor jij en ik. Argument: ik lees de zin als: ‘in tegenstelling tot wat jij en ik vinden’ of ‘in tegenstelling tot jij en ik, die vinden dat...’

Bij in tegenstelling tot ligt de zaak blijkbaar toch wat ingewikkelder dan bij een voorzetsel als na.

[p. 7]

■ Groet én hoogachting
Dirk Gudde - Zeist

De Taaladviesdienst adviseert de formulering met vriendelijke groet(en) en hoogachting aan wie in de afsluiting van een brief groeten met hoogachting wil combineren (Onze Taal, novembernummer). Mijn taalgevoel protesteert daartegen.

Met vriendelijke groet geeft aan waarvan de schrijver het ondertekenen - in gedachten - vergezeld doet gaan. Met hoogachting zegt daarentegen iets over de gezindheid of het gevoelen van de schrijver (net als hoogachtend). Met de nevenschikking van die twee gaat het voor mijn gevoel mis. Aan het eind van mijn brieven schrijf ik graag:

Met vriendelijke groet(en),

hoogachtend,

De Taaladviesdienst noemt dit ‘twee keer afsluiten’ en acht dit ‘te veel van het goede’. Voor mij is het echter een zeer elegante, bijna poëtische afsluiting, die eerst met een zekere vertrouwelijkheid aanspreekt, maar die op het juiste moment, vlak voor de ondertekening, weer voldoende afstand en respect uitdrukt. Tegelijkertijd krijgt het hoogachtend door de nabijheid van de alledaagse vriendelijke groet de eigenlijke betekenis terug: de stugge formule wordt gerelativeerd en wordt zo een oprechte uitdrukking van eerbied, die ook past tegenover hen voor wie men genegenheid voelt.

■ Duden bijvoorbeeld
Harry Cohen - Brussel

In september 1993 publiceerde Onze Taal het artikel Buitenlandse spellinglijsten van Marianne Overspel (blz. 200). Hierover zou ik het volgende willen opmerken.

De mededeling dat de Duitse spelling is vastgelegd in een van de delen van Der große Duden, getiteld Wörterbuch und Leitfaden der deutschen Rechtschreibung, kan de lezer op het verkeerde spoor zetten. Dit boek is een Oostduitse uitgave uit 1970, die buiten de DDR nooit enig gezag heeft gehad en nu in elk geval als verouderd moet worden beschouwd.

Wie zich over dit onderwerp wil documenteren, kan beter Die Rechtschreibung (deel 1 van de serie Duden) raadplegen. De in de jongste druk (1991) vervatte regeling geldt voor heel Duitsland en wordt ook in Oostenrijk en Zwitserland ‘erkend’.

Ten tweede weet Overspel te melden dat de volgende uitgave van ons Groene Boekje - in navolging van haar Große Duden - bij elk trefwoord de afbreekpositie zal aangeven en dat men ook de uitspraak en eventueel de herkomst van trefwoorden daarin wil opnemen. Wil zij hiermee zeggen dat het op de weg van de overheid ligt onze uitspraak te standaardiseren?

Mijn Duden bevat al die dingen ook, en nog veel meer, maar de inhoud is dan ook het werk van particuliere auteurs, niet van een overheidsorgaan. En het biedt nog iets anders: een lijst van al die grote en kleine spellingproblemen die iedereen wel eens tegenkomt, alfabetisch gerangschikt, compleet met oplossingen, voorbeelden, onderlinge verwijzingen, enz., in gewone-mensentaal. Dat is nog eens service.

Naschrift
M. Overspel

De door ons genoemde uitgave is inderdaad niet de gezaghebbende ‘Duden’. De jongste druk van Die Rechtschreibung is wat opzet betreft vergelijkbaar met de in het artikel genoemde uitgave, dus ons punt blijft staan.

Voorts punt twee. De primaire taak van de Woordenlijst is het vastleggen van de officiële spelling. Bij het vastleggen van de spelling in de nieuwe Woordenlijst is de uitspraak van woorden nodig omdat de spellingregeling die op het moment voorbereid wordt, is geformuleerd in de vorm van regels die klanken omzetten in letter(combinatie)s. Wij zijn ons bewust van problemen zoals verschillen in uitspraak tussen Noordnederlands en Zuidnederlands. De uitspraak van woorden wordt daarom zo gekozen dat alle bestaande uitspraakvarianten ervan afgeleid kunnen worden. Bovendien is de uitspraak niet specifieker dan nodig voor de juiste toepassing van de spellingregels. Omdat de uitspraak toch al nodig is, overwegen wij deze informatie ook aan te bieden aan de gebruiker, als extra informatie bij moeilijke woorden. Bijvoorbeeld: sommigen zeggen [skepter], anderen [septer]. Voor beide groepen is de voorkeurspelling ‘scepter’ wellicht lastig, maar begrijpelijk gegeven de uitspraakvariatie.

Een lijst met spellingproblemen is een goed idee, maar kwam in het artikel niet aan de orde, omdat we de gegevens per trefwoord bespraken. Ons voorstel om bij trefwoorden naar relevante spellingregels te verwijzen, impliceert natuurlijk een duidelijke uitleg van deze regels elders in de Woordenlijst.

■ Bram-Peperklip
H.A. Wesseling - Vlaardingen

Op het novembernummer van Onze Taal wil ik graag een aanvulling geven. In het artikel ‘Populariniemen’ wordt De Paperclip genoemd als Rotterdams voorbeeld van de volkse aanduiding voor een opvallend gebouw. Misschien ben ik de zoveelste inzender, maar de juiste schrijfwijze is Peperclip. Zo gaat dat in een stad die een burgemeester heeft met de naam Bram Peper! Over de schrijfwijze van het laatste deel zijn de ‘geleerden’ het niet eens: zowel clip als klip komt voor.

Laatste aanwinst voor Rotterdam: de schijfconstructie die het nieuwe Station Blaak afdekt, heet De Fluitketel.

■ Afbreken
K.F.W. Veen - Heerhugowaard

In het artikel over Nederlandse literatuur in Duitse vertaling (blz. 252) wordt de titel van het boek Die Entdeckung des Himmels afgebroken weergegeven met Entdec-kung. In het Duits is de regel voor het afbreken van woorden bij de lettercombinatie ck dat tussen beide letters wordt afgebroken, waarbij de c een k wordt: Entdek-kung. Wat doen wij: volgen wij de Duitse regel - zoals het mijns inziens hoort - of de Nederlandse?

Naschrift redactie

Had de afbreking Entdec-kung in het vertaalde werk van Mulisch gestaan, dan had de heer Veen terecht kunnen spreken van een (ver)taalfout. Het Duitse woord is echter gebruikt in een Nederlandse tekst, en daarop passen wij uit principe de afbreekregels van het Nederlands toe, met uitzondering van de gevallen waarin er verwarring over de uitspraak zou ontstaan. Daarom zullen we in een citaat bijvoorbeeld het Engelse nation niet afbreken na nati-.