Onze Taal. Jaargang 63

[p. 5]

Pinkstertaal
Gerard Roelofs - cultureel antropoloog, Amsterdam

Jargon kenmerkt zich dikwijls door het gebruik van specifieke beeldspraken. Frappante voorbeelden hiervan zijn aan te treffen op religieus gebied. Rivalen in het geloof onderscheiden zich niet alleen van elkaar door een afwijkende geloofsleer, maar ook door verschillen in taalgebruik waarin ze hun geloof belijden.

Religie is een terrein dat zich bij uitstek leent voor het gebruik van beeldspraken. Religieuze voorstellingen hebben betrekking op een werkelijkheid waarvan de waarheid niet vast te stellen valt. Deze is ‘verborgen’ en valt derhalve ook niet eenvoudig in taal uit te drukken. Toch willen gelovigen het ‘onbenoembare’ benoemen. Een stijlfiguur die zich hier goed voor leent, is de metafoor. De metafoor ligt ten grondslag aan de christelijke taal. In het vroege christendom overheerste de opvatting dat God enkel met behulp van analogieën te beschrijven valt, en deze idee heeft een onuitwisbaar stempel gedrukt op het christelijke woord.

● Als Gods stem

Sinds het begin van de twintigste eeuw bestaan er binnen het christendom zogenoemde pinksterkerken. Deze grijpen terug op de beschrijving van het pinksterfeest in het Nieuwe Testament. Hier valt te lezen dat de Heilige Geest neerdaalde op de leerlingen van Jezus Christus, die na diens hemelvaart in gebed bijeenzaten. Geïnspireerd door de Heilige Geest begonnen zij ‘in vreemde talen’ te spreken (glossolalie) en verkondigden zij met verve Christus' boodschap. Tijdens hun bekeringswerk werden de apostelen gesteund door ‘wonderbare tekenen’: hiertoe in staat gesteld door de ‘gaven van de Heilige Geest’ genazen ze zieken, zagen ze visioenen en droomgezichten, en profeteerden ze. Pinkstergelovigen zijn ervan overtuigd dat deze beschrijving niet alleen een historische gebeurtenis vastlegt, maar dat de Heilige Geest, naast de Vader en de Zoon een van de drie goddelijke figuren, ook in onze tijd kan neerdalen op personen en daarbij een of meer van zijn geestesgaven over hen uitstort. Deze opvatting vormt de leidraad van hun bestaan.

De taal van deze christenen is doordrongen van verwijzingen naar hun pinksterboodschap. Dat blijkt uit materiaal dat ik heb verzameld onder rooms-katholieke pinkstergelovigen in Nederland en België. Zij gebruiken de Heer loven en prijzen, bidden voor genezing en bevrijding, delen (het met elkaar uitwisselen van religieuze ervaringen), onderricht (de uitleg van een geestelijk thema onder inspiratie van de Heilige Geest) en profetie (God spreekt via een mens). Typische zegswijzen zijn verder het ontvangen van de gaven van de Heilige Geest, Gods boodschap voor de groep, het leven in de Geest, mijn relatie met de Heer en de leiding van de Heilige Geest.

Uit de terminologie komt naar voren dat pinkstergelovigen God actief in de wereld zien staan. Zij ervaren Zijn leiding en aanwezigheid door middel van tekens. De werkzaamheid van de Heilige Geest maakt deze tekens manifest. Ze zijn talig van aard (ingevingen, glossolalie, profetieën), maar ook niet-talig (visioenen, dromen, enzovoort). Deze tekens verwijzen naar God. Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Een stem in me zei dat ik de bijbel moest opslaan.’ In dit geval staat stem voor ‘God’.

Andere voorbeelden van ‘pinkster-metonymie’:
- ‘Ik werd overmand door de zachtheid van Zijn liefde.’
- ‘In mezelf vond ik de Heer, daar heeft Hij Zijn woning.’
- ‘Een warmtestraling doorstroomde mijn wervelkolom, het bewijs dat de Heer mij aanraakte en genas.’
- ‘In de kapel werd ik verwelkomd door een Aanwezigheid. Vooraan, boven het altaar, was er de Glimlach van God.’
- ‘Ik durf hopen dat dit het werk van de Heer zal zijn dat ik hier tracht te doen.’
- ‘Gods liefde was voelbaar aanwezig.’
- ‘Ik heb grote genezingen zien gebeuren. Het koninkrijk van God wordt zichtbaar gemaakt.’

● Kenmerkende stijlfiguur

Om aan hun religieuze ervaringen uitdrukking te geven, maken pinkstergelovigen veelvuldig gebruik van de stijlfiguur metonymie. In tegenstelling tot de metafoor, die betekenissen overdraagt van het ene naar het andere domein, creëert metonymie betekenis door verbanden te leggen tussen elementen uit één bepaald domein. Metonymie is bij uitstek geschikt om in specifieke zin de aandacht te vestigen op een zaak zonder deze bij naam te noemen. Een metonymische benoeming is ondubbelzinniger dan een metaforische en laat weinig ruimte voor meer dan één interpretatie. Pinkstergelovigen houden er onbetwistbare denkbeelden op na met betrekking tot de vraag wie God is en wat Hij allemaal vermag, anders zouden zij hun ervaringen niet in metonymische termen kunnen vatten.

Het paradoxale van de pinkstertaal is dat zij de dubbele gelaagdheid (de abstracte betekenis onder de concrete betekenis) van de religieuze taal in twijfel trekt. De prominente aanwezigheid van metonymie heft de spanning op die er bestaat tussen de expliciete en de impliciete betekenis van de religieuze taal. Pinkstergelovi-

[p. 6]

gen neigen dan ook naar letterlijke interpretaties. Het expliciete niveau staat voor hen in een ondubbelzinnige relatie met het impliciete. De gekozen taal weerspiegelt voor hen de werkelijkheid ‘zoals die is’.

Om binnen een pinkstergemeente volwaardig te kunnen functioneren is het voor iemand niet voldoende zich te identificeren met haar geestelijke uitgangspunten. De volgeling zal ook het pinksterjargon moeten beheersen om met de andere leden mee te kunnen praten. De bijzondere wijze waarop deze gelovigen hun opvattingen verwoorden, zegt niet alleen iets over de manier waarop zij omgaan met de in wezen paradoxale aard van de religieuze taal. Met hun taalgebruik meten zij zich tegelijkertijd een bepaalde religieuze identiteit aan en bakenen zij hun gemeenschap af van andere.