Onze Taal. Jaargang 61

[p. 296]

Van woord tot woord
Marlies Philippa
Arisch

Een tijdje geleden maakte ik een georganiseerde reis door het Verenigd Koninkrijk. De reisleider praatte de tijd aan elkaar met allerlei wetenswaardigheden. Bizarre soms, en af en toe heel aanvechtbare. Zoals toen hij het over de runen had.

● Geen Indogermaans ras

Hij vertelde dat er in het Britse gebied nog runeninscripties te vinden waren, evenals in Scandinavië, en dat die runen een speciaal Germaans schriftsysteem vormden. Tot zover kon ik helemaal met hem meegaan. Maar wat hij daarna beweerde! Hij zei dat de runen een verbluffende gelijkenis vertoonden met het Griekse schrift. Germanen, Kelten en Grieken hoorden allemaal tot het grote Indogermaanse of Arische ras. En de Germanen in het noordwesten hadden dus ongeveer hetzelfde schriftsysteem als de Grieken in het zuidoosten van Europa. Hoe groots en cultureel hoogstaand was het Indogermaanse of Arische ras dus wel niet!

Ik denk dat onze reisleider een beetje naïef was. Er heeft nooit een Arisch ras bestaan. De zogenoemde ‘Ariërs’ zijn afkomstig van rassentheorieën uit de vorige eeuw. Een ieder weet waartoe dat in onze eeuw geleid heeft. Er zijn wel Arische talen. Dat zijn de Indo-iraanse talen, de Aziatische tak van de uitgebreide Indogermaanse of Indo-europese taalfamilie. Er bestaat ook geen Indogermaans ras. Wel Indogermaanse/Indo-europese talen. Taal en ras kun je niet aan elkaar gelijkstellen. Eén ras kan in verschillende taalgroepen of taalfamilies vertegenwoordigd zijn en veel rassen kunnen eenzelfde taal hebben.

● Het unieke schaap

Het begrip ‘ras’ is beladen door de Tweede Wereldoorlog. Bovendien bestaat er nauwelijks ergens op de wereld een geheel zuiver ‘ras’. Zuivere talen zijn er al helemaal niet. Alle talen zijn mengtalen, al is het meng-element niet overal even sterk. Zo spreken wij Nederlands, een Indo-europese taal. Maar zo'n 5000 jaar geleden waren er geen Indo-europese talen in Europa. Onze voorouders (wél van ons ras!) hadden dus een andere taal. Later in de prehistorie kwam er een Indo-europese overheersing. Er ontstond een vermenging met Indo-europees als belangrijkste element. Nog weer een hele tijd later zaten er Kelten in een groot gedeelte van de Nederlanden. Die spraken Keltisch, een andere Indo-europese taal. In onze taal kwamen Keltische invloeden. Nog weer later - we zitten nu bijna bij het begin van onze jaartelling - drongen de Germanen onze landen binnen. Ik zeg ‘onze landen’ want een Nederlandse en een Belgische staat bestonden toen nog niet. Onze taal werd Germaans, maar resten en dus ook woorden uit de oudere taalfasen bleven bestaan. Schaap is zo'n woord. Het bestaat in het Engels (sheep), het Duits (Schaf), het Fries (skiep), het Nederlands, en verder nergens. Natuurlijk zijn er ook elders wel schapen, maar de mensen daar hebben geen woord dat lijkt op schaap. Een woord dat uit een oudere taalfase afkomstig is, noemen we een substraatwoord.

De vermenging met andere talen is doorgegaan, maar de basis van onze taal is Germaans gebleven. Germaans, een Indo-europese taal. Het Indo-europees is een heel grote taalfamilie waar de meeste talen van Europa bij horen. Alleen het Baskisch, het Hongaars, het Fins en nog een paar kleine talen vallen erbuiten. De sprekers van deze talen horen echter wel tot ongeveer hetzelfde ras als de bewoners van de landen om hen heen.

● Deense cultuur

Maar om terug te komen op het begin van dit stuk: hoe zit het nu met die runen en dat Griekse alfabet? Lijken die nu echt op elkaar of niet, en als ze op elkaar lijken, hoe komt dat dan? Ze lijken inderdaad een beetje op elkaar; ze hebben bijvoorbeeld dezelfde b. Maar die hebben wij ook, met ons Latijnse of Romeinse alfabet. Wij hebben bovendien dezelfde r als de runen, en die heeft het klassieke Griekse alfabet niet. Hoe valt dit te verklaren?

De oplossing is simpel: de runen zijn voortgekomen uit een archaïsch Grieks alfabet. Maar daar zit wel duizend jaar tussen, en een enorme afstand. De runen zijn niet rechtstreeks maar via een Romeins alfabet afkomstig van dit Westgriekse alfabet. Ze zijn in het begin van onze jaartelling in Denemarken ontstaan. De Denen hadden toen een hoge cultuur en veel contacten met de Romeinen. Zij pasten de Romeinse letters aan hun eigen taal aan en stileerden ze steeds verder. Het nieuwe schriftsysteem heeft in Noordwest-Europa eeuwenlang goede diensten bewezen. In Scandinavië langer dan in het zuidelijker gelegen Germaanse gebied. Reden was dat de Noordgermanen later gekerstend werden. En de christelijke missionarissen hadden niet zoveel op met die ‘heidense’ letters. Enkele eeuwen na de kerstening raakte het runenalfabet dan ook in alle Germaanse landen in onbruik.

● Semitische oorsprong

De hoekige runen werden in eerste aanleg in hout gekrast. Van de houten inscripties zijn er door het vergankelijke materiaal maar weinig bewaard gebleven. Van die in steen en metaal des te meer. In het noorden van ons land zijn verscheidene benen en metalen voorwerpen gevonden met runen erop. Maar de meeste runeninscripties vind je in Scandinavië. Daar werd het de ge-woonte stenen met een runeninscriptie op te richten ter nagedachtenis van de doden. Een van de beroemdste runenstenen is die van Jelling in Denemarken met een Ouddeense tekst. Een kopie ervan staat in Utrecht op het Domplein.

Runen zijn dus niet een uit de bronstijd stammende Germaanse uitvinding, wat de nazi's zo graag wilden geloven. Maar de Grieken hadden hun alfabet ook niet zelf ontworpen. Zij hadden het overgenomen van de Feniciërs, een Semitisch volk! Waar blijft de reisleider nu met zijn Arische theorieën?