T-shirts en o-benen
Jan van de Pol - neerlandicus, Zuid-Scharwoude
Is er enig taalkundig verband tussen T-shirts en o-benen dat de taalgebruiker voor een probleem kan stellen? Jazeker, een schrijver die beide woorden in zijn tekst wil gebruiken, komt in aanraking met de vraag of hij een hoofdletter of een kleine letter moet schrijven.
In het Groene Boekje is het woord T-shirt niet opgenomen, maar wel kom je het woord T-stuk tegen, dat volgens het woordenboek ‘T-vormig constructiedeel’ betekent. Zou T-shirt naar analogie hiervan ook met een hoofdletter moeten?
In de hedendaagse woordenboeken is het woord wel opgenomen. Wie er een raadpleegt, leest kort gezegd de volgende betekenisomschrijving: ‘dun katoenen truitje zonder hals’. Het woord wordt met een hoofdletter geschreven. Over een eventuele T-vorm wordt bijna nergens iets gezegd. De weetgierige taalgebruiker blijft zitten met de vraag waarom die t een hoofdletter T moet zijn.
In de Schrijfwijzer van Jan Renkema staat op blz. 146 een voorbeeld met toelichting: ‘Nergens staat dat T-balk een hoofdletter krijgt. Maar wanneer men de vorm van zo'n balk kent, zal het duidelijk zijn dat t-balk heel vreemd staat.’ Geldt dat wat voor het woord T-balk blijkbaar ‘logisch’ is, ‘dus’ ook voor T-shirt?
De woordenboeken zijn lang niet altijd even consequent. Zo vermeldt de Grote Koenen bij V-hals: ‘hals in de vorm van de letter v’. Wordt hier onderscheid gemaakt tussen gewone v-halzen en diep uitgesneden V-halzen?
En hoe zit het met o-benen en x-benen, twee woorden die naar een lettervorm verwijzen en die volgens Woordenlijst en woordenboek wél met een kleine letter moeten worden geschreven?
Er zijn ten minste twee redenen om de hier besproken samenstellingen in het vervolg in principe alle met een kleine letter te laten beginnen. De eerste reden is dat de noodzaak van het zetten van een hoofdletter meestal ontbreekt. Voor zo'n tien letters van het alfabet geldt dat de kleine letter en de hoofdletter een zelfde vorm hebben. Voorbeelden hiervan zijn de o, s en v (o-benen, s-bocht, v-hals). Bij de andere letters is er wel vormverschil. Dat betreft bijvoorbeeld de letter d/D (D-sluiting), h/H (H-ijzer) en de t/T (T-balk, T-kruising, T-stuk). In de woordenboeken kan dit verschil worden aangegeven door in de betekenisomschrijving te vermelden dat het woord zijn ontstaan mede ontleent aan de vorm van de hoofdletter.
Naschrift Taaladviesdienst
De woordenboeken laten ons in de steek bij het zoeken naar een consequente spellingwijze van deze woordcombinatie (x-benen naast V-hals, o-benen naast S-bocht). De Taaladviesdienst adviseert de volgende regel toe te passen: schrijf als regel een kleine letter (v-hals, s-bocht) tenzij de vorm exclusief naar de hoofdletter verwijst (H-ijzer, T-shirt, D-sluiting).
Auteursrechtelijk beschermd