Onze Taal. Jaargang 61

[p. 282]

De Gezongen Apotheek
Jacques Klöters
De perfecte titel

Onlangs verscheen er een cd waarvoor bekende letterkundigen de liedteksten schreven. De meeste teksten gaan over de natuur, want dat was de opdracht die de producent stelde. Er zijn wonderlijke combinaties te horen. Benny Neyman zingt Simon Vinkenoog en Corry Konings doet Martin Veltman. Populaire artiesten die op populaire muziek teksten van dichters zingen.

Bij het populaire lied is een goede titel van groot belang. Daar wordt naar gevraagd in de winkel. Kent u ‘Afscheid bij het vertrek naar Indië’? Een slechte titel, waarschijnlijk door de schrijver van het volksstuk ‘De Jantjes’ bovenaan een lege pagina gezet die nog moest worden ingevuld door de liedjesschrijver Louis Davids. In de volksmond heet dit lied ‘Nou tabé dan’ en dat is een heel goeie titel.

Een goeie titel dringt zich op, geeft de essentie van het lied weer, is perfect ‘geplekt’ en wordt na de kennismaking herhaald. Zo maak je een lied populair. Gerrit Komrij schreef voor Margriet Eshuijs een lied waarin zij haar milieu-inspanningen ziet als een sisyfusarbeid: ‘maar probeer het weer, probeer het weer’, zo vermant zij zichzelf en ons in het refrein. Een titel die de kern van het lied raakt.

● Onnatuurlijke titels

Wat is de beste plek voor een titel? De eerste regel van het refrein. Daarom had de titel ‘Waar is nog een uitzicht zonder pijn?’ voor de hand gelegen bij het lied dat Adriaan van Dis voor Hans de Booy schreef. Maar Van Dis koos ‘Groene smart’, afkomstig uit een verdwaalde strofe: ‘groene, groene smart om het groene, groene hart’. Ook de curieuze laatste regel van het refrein ‘ik hou van Holland met een traan’ is een titelkandidaat. De laatste regel als titel is vooral mooi als het een concluderende regel is en het lied ernaartoe geschreven lijkt. Het mooiste voorbeeld daarvan vind ik ‘You'll never walk alone’, dat Lee Towers op eenzame hoogte bracht.

Een goede titel geeft de essentie van het lied weer. Dat is ook zo goed aan ‘Nou tabé dan!’ Nou..., de zanger houdt de noot een ogenblik aan, aarzelt even met z'n afscheid bij het vertrek naar Indië, en bij tabé dan valt de muziek omlaag en is het besluit van vertrek definitief genomen; daarover gaat dat lied, en de eerste regel van het refrein drukt dat perfect uit.

Diana Ozon moest een lied schrijven voor Marco Bakker. Zij kwam met ‘Vraag mij wat romantiek is’, een titel die op de juiste plek staat, maar er is iets mee. Marco vertelt ons dat de aarde vervuild is maar dat, als we schoner produceren, hij zelf nog een droom houdt: ‘de aarde wordt ooit weer schoon’, en dan volgt het refrein:

Vraag mij wat romantiek is
Met de zee is niets meer mis
Het strand is ontdaan van teer
En zelfs zonnen kan ik weer

Kennelijk associeerde de schrijfster Marco Bakker met het begrip ‘romantiek’, en het leek haar een interessant idee dat begrip te koppelen aan een ecologisch heilsverlangen. Maar de romantiek van Marco Bakker is toch die van tussen mensen, en in het lied komt geen enkel personage voor, alleen een opgeruimd decor. Zou Marco verlangen naar een 19de-eeuws romantisch landschap waar hij in mag zonnen? Ik denk dat de titel van het lied ernaast is en de essentie niet juist weergeeft.

● Blijven herhalen

Een juiste titel op de juiste plek is nog niet voldoende. Wil een lied populair worden, dan moet de titel herhaald worden. ‘Nou tabé’ wordt twee keer gezongen, aan het begin van het refrein aarzelend, dan komen er wat overwegingen en dan volgt het opgeruimde: ‘nou tabé, ik kom over zes jaartjes terug!’ Een exclamatie of een staande uitdrukking is zeer geschikt voor een titel. In het begin van de eeuw werd elke modieuze uitdrukking ogenblikkelijk de titel van een liedje. Maurice Dumas pikte er in 1910 drie op: ‘Flauwe kul!’, ‘Kalmte kan je redden’ en ‘Reken maar van ja!’

Een herhaling aan het begin en aan het eind van een lied is soms niet voldoende. Twee reebruine ogen keken de jager wel vier keer aan in het refrein. Geen wonder dat hij die niet vergeten kan. De regel ‘Willem, word wakker’ komt maar liefst 15 keer voor in het gelijknamige lied. Kent u ‘Peter’ nog van de Sweet Sixteen? De zingende meisjes waren gek van die knul, want ze noemden z'n naam 21 keer.

Adriaan Morriën weet ook wat een titel is. Hij laat Martine Bijl ‘Mijn stad’ zingen. Ieder couplet begint met ‘Mijn stad’ en elke regel van het refrein begint ermee: 27 maal klinken de woorden ‘Mijn stad’ en deze litanie is misschien wel het beste lied van de cd.

Interessant doen in een titel is niet raadzaam. Tim Krabbé laat Tineke Schouten zingen:

Riev op vier af
Riev op vier af
De paling droomt, de zalmendroom
Riev op vier af

Op papier spitsvondig maar niet werkzaam in een lied, vind ik. Aan Tineke Schouten gaat het voorbij. Ze zingt de ironische ongein bloedserieus en denkt ondertussen aan wat anders.