Onze Taal. Jaargang 61

[p. 280]

Afkokers
F. Jansen

Plaats bepaald

De socioloog Goudsblom, geïnterviewd in de Volkskrant (15-2-92), bespreekt de redenen waarom de prehistorische mens zijn doden ging begraven of verbranden. Goudsblom meent dat zodoende voorkomen werd dat roofdieren door het consumeren van lijken, de smaak van mensenvlees te pakken zouden krijgen. Hij zegt:

‘Ik kwam op het idee omdat ik eens een verslag heb gelezen over een luipaard die in India mensenvlees ging eten.’

Bij deze zin zie ik een luipaard voor me die na rijp beraad zijn koffers pakt, om een lange reis te maken. Die suggestie wordt gewekt door de plaats van de bepaling in India: doordat die in de bijzin en bij het bewegingswerkwoord ging staat, krijgt in een richtingsinterpretatie. Je lost dit op door het zinsdeel in India naar voren te halen: ‘een luipaard in India die mensenvlees ging eten’.

In een aflevering van de Telegraaf-serie over het (liefdes)leven van Grace Kelly (3-3-92) is de volgende zin te lezen:

‘Ondanks het feit dat Milland dertig jaar gelukkig met dezelfde vrouw getrouwd was, bleef hij een rokkenjager.’

Deze zin klinkt ook een beetje raar, omdat de lezer geneigd is gelukkig met dezelfde vrouw samen te nemen, zodat de betekenis wordt: ‘Milland was dertig jaar getrouwd, en gelukkig met dezelfde vrouw nog wel.’ Zo moralistisch is deze Telegraaf-serie niet.

De ware bedoeling komt beter over als we gelukkig naar achteren schuiven, tot vlak voor getrouwd: ‘dat Milland dertig jaar met dezelfde vrouw gelukkig getrouwd was’ of, duidelijker nog: ‘dat Milland dertig jaar gelukkig getrouwd was met dezelfde vrouw’.

Het anti-seksisme

De socioloog C. Schuijt formuleert in zijn Volkskrantcolumn (24-2-92) enige richtlijnen ter vermijding van seksistisch taalgebruik. Een van die richtlijnen is: verwijs naar sekseneutrale woorden nooit alleen met zijn, maar met zijn of haar. Als voorbeeld van hoe het moet, geeft hij de volgende zin: ‘Ieder mens heeft zijn of haar gebrek’.

Daar valt een lezer over (de Volkskrant 27-2-92). Uit het ontbreken van een -e achter ieder moeten we volgens hem afleiden dat Schuijt niet de mens voor ogen staat, maar het mens. En deze onzijdige vorm is - o, ironie - in het Nederlands gereserveerd voor vrouwen. De voorbeeldzin had dus moeten luiden: ‘Iedere mens heeft zijn of haar gebrek’.

Ongetwijfeld ironie

‘Natuur en Techniek’ bestaat zestig jaar. In NRC Handelsblad van 25 februari 1992 werd het blad als volgt gefeliciteerd:

‘Mooi vormgegeven blad, redactieadviesraad met allemaal professoren, ongetwijfeld interessante verhalen. Prins Claus schijnt er gek op geweest te zijn.’

Hier staat geen onvertogen woord, maar toch: niemand van de mensen die ik de passage voorlas, dacht dat de gelukwens oprecht bedoeld was. Dat komt door de laatste zin, met dat schijnt, die voltooide tijd en het minder gelukkig gekozen bijvoeglijke naamwoord. Maar de voornaamste bijdrage aan het valse smaakje levert ongetwijfeld, waaruit voor mij (maar niet voor iedereen die ik erover ondervroeg) blijkt dat de schrijver er niet over peinst om ooit ook maar een blik in het blad te werpen.

De latere Führer

Een Nederlands lyceum zegt zijn uitwisselingsprogramma met een Oostenrijkse school in Lambach op omdat Hitler op dezelfde school heeft gezeten. In het verslag van de Telegraaf van 22 februari 1992 staat de volgende zin:

‘Toen de kleine Adolf eind vorige eeuw op de lagere school van Lambach zat, woonde de latere Führer in het klooster.’

De bedoeling zal wel zijn dat Hitler bij het klooster in de kost was toen hij in Lambach op school zat. Die bedoeling drong niet zo snel tot me door, omdat het moeilijk voor me was te beseffen dat de kleine Adolf en de latere Führer naar een en dezelfde persoon verwijzen.

Eerst dacht ik dat dit veroorzaakt werd door de omslachtige verwijswoorden, maar daaraan kan het niet liggen, zo blijkt uit het gemak waarmee we de volgende zin kunnen interpreteren:

‘Toen Jos Brink gevraagd werd het Gala te presenteren, bleek de populaire kwismaster daar geen geld voor te vragen.’

Wat het begripsprobleem wel veroorzaakt, wordt duidelijk uit de volgende zin over Ronald Reagan:

‘Toen de oud-filmster voorzitter van de acteursvakvereniging werd, bleek het organisatietalent van de latere president.’

De moeilijkheid zit 'm in de verschillende tijdperken waarop de persoonsaanduidingen betrekking hebben. Zo levert ‘de kleine Adolf’ in de eerste zin geen begripsproblemen op omdat deze omschrijving naar de kindertijd verwijst, maar ‘de latere Führer’ is wel lastig te begrijpen omdat die juist naar een latere tijd verwijst.