Onze Taal. Jaargang 61

De toppen van het genot

Peter Burger

Het zijn heuse romans, maar ze staan niet in de boekhandel tussen die van Mulisch en Hermans. Ze staan in het rek in de supermarkt en komen in het winkelwagentje terecht tussen de sla, de aardappelen en de tandpasta.
Consumptielectuur. Een hele roman - meer dan 150 bladzijden spanning en romantiek! - voor maar f 2,95.

Asperges, oesters, chocola en eieren wekken naar verluidt de lusten op, vooral bij wie daarin gelooft. En hier en daar wordt zelfs rondverteld dat ook groene M&M's de sappen doen stromen en het bloed naar de juiste plaatsen dirigeren.

Wie er niet in gelooft en niet genoeg heeft aan zijn eigen fantasie (nog steeds het sterkste afrodisiacum) kan zijn toevlucht nemen tot stilstaande en bewegende beelden en stimulerende boekjes. Tenminste, als hij een man is. Voor vrouwen die hun fantasie een duwtje in de rug wilden geven, was er tot voor kort niets vergelijkbaars. Erotische lectuur voor vrouwen? Daar was toch helemaal geen markt voor? Vrouwen wilden wegdromen bij kasteelromans waarin hoogstens een kuise zoen werd gewisseld en die eindigden met een huwelijksaanzoek.

● Gat in de markt

Een jaar of tien geleden kwamen Amerikaanse uitgevers tot de ontdekking dat het tegendeel waar was. Prikkellectuur voor vrouwen bleek een gat in de markt. Ook in Nederland worden romans met titels als Ontembare Passie en Zinderend Oerwoud inmiddels in oplagen van zo'n 25.000 exemplaren gedrukt. Ze verschijnen in reeksen als Love Swept, Temptation en Intiem, de serie die iedere maand vier nieuwe pocketromans uitbrengt die ‘niet ophouden als het spannend wordt’.

De oplagecijfers wijzen er al op dat dit geen beperkt fenomeen is. Uit enquêtes van literatuursociologen en uitgeverijen blijkt dat de boeken in alle kringen gelezen worden. Ze hebben evenveel recht op de naam keukenmeidenroman als op die van damesroman. Worden ze ook door Onze-Taallezeressen geconsumeerd? In ieder geval wel door taalbewuste lezeressen. In een artikel over pulpromans dat eerder dit jaar in Intermediair stond, vertelt een redactrice van een uitgeverij dat fouten in stijl, spelling en grammatica direct gemeld worden door de lezers.

Veel van die fouten zullen vertaalfouten zijn: de boekjes worden zonder uitzondering uit het Engels vertaald. Daardoor zegt de heldin vaak ‘Wauw’ en heeft de held een slaapkamerstem.

● Gretige blikken

Jean Barrett, Lucy Ford, Tami Hoag en hun collega's (als er ook mannelijke schrijvers zijn, vermommen die zich met een vrouwelijk pseudoniem) geven de lezeressen waar voor hun geld. Al bij de eerste ontmoeting wordt de heldin duizelig van het viriele uiterlijk van haar toekomstige minnaar. Zijn ironisch glinsterende ogen, zijn hese stem en zijn sensuele lippen stralen charme en gevaar uit. Zij struikelt (valt van de trap, dreigt in het water te vallen) maar twee sterke armen grijpen haar vast. ‘Hallo’, zei hij diep en verleidelijk. Hoe onbeschoft hij haar verder ook behandelt (vaak heel onbeschoft en tot en met het voorlaatste hoofdstuk), zij heeft de ideale man gevonden. De eerste kus volgt in hoofdstuk drie. Het is een tongzoen.

Een paar hoofdstukken later bedrijven ze de liefde. De mannen kennen hun Hite en McKinsey. Het zijn zonder uitzondering perfecte minnaars, die galant het genot van de vrouw voor laten gaan. ‘Hoe groot zijn verlangen ook was, hij dwong zichzelf eerst de geheimen van haar slanke lichaam te onderzoeken, alsof hij onverwachts een kostbare schat in handen had gekregen.’

Dat de blikken en de opmerkingen die deze ideale mannen de heldinnen op de eerste bladzijden toewerpen vroeger zonder aarzelen als seksistisch zouden zijn bestempeld, is maar een van de vreemde paradoxen van deze boeken. Zij begint niet over ongewenste intimiteiten als zijn blik goedkeurend over haar ‘akelig verleidelijke rondingen glijdt’, maar ze voelt zich alsof ze in een warm bad wordt gedompeld. Haar huid tintelt, haar bloed gonst.

Zij, van haar kant, kijkt met kloppend hart naar de sensuele manier waarop zijn krachtige dijspieren bewegen onder zijn strakke spijkerbroek. Lydie Henley, de heldin uit

[p. 261]

Overal en Altijd, heeft in de grote stad New York zelfs een voorstelling van de Chippendales bezocht. De gretige blikken zijn wederzijds.

● Revolutie

De Amerikaanse Carol Thurston schreef een dik boek over deze omwenteling in de romannetjes-industrie: The romance revolution. Zij verwelkomt de moderne heldinnen als onafhankelijke, gelijkwaardige vrouwen die weten wat ze willen, ook in bed. De boeken kunnen, denkt zij, lezeressen inspireren om op dezelfde manier het heft in eigen hand te nemen.

Veel hiervan is waar. De heldin uit Hart van Goud is hoteleigenaar, die uit Overal en Altijd taxichauffeur in een plattelandsdorpje. Anne Richmond wil als Ms. aangesproken worden en Lady Melanie Carlyle trotseert het Siciliaanse machismo door gezeten op een vurige hengst aan het hoofd van een processie te rijden - een privilege van mannen. Ook de mannen hebben bijgeleerd: de bikkelharde kapitein Ross McIntyre barst in tranen uit en in De geheimzinnige aanbidder kan Jonathan beter koken dan Kathy.

Toch zie je al aan de omslagen dat je die revolutie met een korreltje zout moet nemen. Het zijn niet de nieuwe vrouw en de nieuwe man die daar staan afgebeeld. Donkere Don Juans omhelzen blonde vrouwen die altijd toevallig net iets kleiner zijn dan zij. Hij omhelst, zij wordt omhelsd. Ook tussen voor- en achterplat is de omwenteling nog niet totaal. Lady Melanie wordt van het paard geworpen en vindt zichzelf terug in de sterke armen van Vittorio. Het is altijd zijn vochtige tong die bij de eerste kus in haar mond dringt en zich bezitterig om de hare krult. Nooit andersom. Zij piept, hij gromt.

Eveneens onaangetast is de eis dat de heldin een echte vrouw is en de held een echte man. Zij snuift met welbehagen zijn zoute, mannelijke geur op. In zijn armen is ze volledig vrouw... Zijn kussen wekken haar diepste vrouwelijke verlangens. Zijn primitieve mannelijke smaak is een heerlijke sensatie.

Wat precies mannelijk en wat vrouwelijk is, laten de schrijfsters in het vage. Mannelijk en vrouwelijk zijn stippellijntjes waarop de lezeres haar favoriete geuren, smaken en verlangens kan invullen.

● Gemompel

Nu is er in deze boeken ook niet veel plaats voor gepeins over de aard van de geslachten. Ze bestaan voor het overgrote deel uit actie en dialoog. Met die dialoog is iets raars aan de hand. Want hoe praten minnaars met elkaar? Ik, zelf geen trouw lezer van het genre, had veel fluisteren verwacht, veel zuchten ook. Maar mompelen? Toch wordt er in deze romans geweldig gemompeld. In De geheimzinnige aanbidder wel 72 keer op 150 pagina's tekst.

Dat het me niet meteen opviel, komt doordat Kathy en haar aanbidder Jonathan zo gevoelvol en gevarieerd kunnen mompelen dat menige toneelspeler er jaloers op zou zijn. Mompelde ze somber. Mompelde hij bars. Mompelde ze plagend, verontwaardigd, loom, zachtjes, afwezig en met een brede glimlach.

Ook bij de grote passies in de andere pocketromans die ik las, staat de volumeknop op 1: het is een en al fluisteren, zuchten, hijgen, mompelen, glimlachen. Er wordt niet geschreeuwd, niet luidkeels gekreund en zelfs niet met stemverheffing gesproken.

Ook vloeken is taboe. De krachttermen die de hoofdpersonen van deze volwassenenlectuur zich veroorloven, zijn niet erger dan die in de gemiddelde Suske en Wiske. Lieve hemel! Jeetje! Hemeltje! Ook de mannen. De geheimzinnige aanbidder over zijn weerspannige broekriem: ‘Dat verhipte ding.’ Kan dat nog komen doordat Jonathan een liefhebber is van klassieke muziek, ook ruige types als agent Shane en kapitein Ross McIntyre komen niet verder dan een hartgrondig ‘Verdorie!’

Kunnen schrijfsters met zoveel beperkingen nog wel een overtuigende liefdesscène schrijven? Wat vertelt de Intiemreeks ‘als het spannend wordt’?

•
‘Deze consumptielectuur is zo eerlijk als een zak patat met mayonaise’
•

● Harde bewijzen

Tepels mogen trots rechtop gaan staan als hij naar haar borsten kijkt, zijn tong mag geroutineerd de zachte binnenkant van haar wang afzoeken. Maar voor de geslachtsdelen en voor de daad zelf kunnen alleen metaforen gebruikt worden. Andere woorden klinken naar de spreekkamer van de huisarts of naar de schutting en hebben daardoor dezelfde uitwerking als Paaltjens' zelfmoordenaar op het verliefde paar: ‘In een wip was de lust / Om te vrijen geblust.’

Dus toont hij haar het harde bewijs van zijn begeerte en laat zij hem toe tot haar vrouwelijkste plekje. Kathy's handen glijden popelend tussen Jonathans broekband, waar ze op zoek gaan naar het kloppende hart van zijn mannelijkheid. Lydie geniet van Justins harde mannelijkheid in haar zachte vrouwelijkheid. Voor een onervaren lezer kunnen sommige metaforen bovendien het begrip op een prikkelende manier vertragen, als bij het bekijken van

[p. 262]

een iets onscherpe, maar daardoor des te opwindender foto: ‘Toen deden zijn lippen het warme centrum van haar opwinding in vlammen opgaan.’ Of: ‘Ze wilde niets liever dan hem hetzelfde genot schenken dat hij haar had geschonken, en na een korte aarzeling omvatte ze zijn verlangen.’ Maar dat is een onbedoeld effect. Deze boeken zijn geschreven voor lezeressen die vertrouwd zijn met het jargon.

Waarschijnlijk denkt u inmiddels: dat kan ik ook, en die oplage van 25.000, daar teken ik voor. Maar daar vergist u zich in. Deze romans worden niet voor niets allemaal uit het Engels vertaald. Het schrijven ervan vereist een soort professionaliteit bij het ontwerpen van de plot, het bewaren van de eenheid van stijl en de gehoorzaamheid aan de regels van de reeks, die in Nederland niet bestaat. Het is echt niet zo eenvoudig om een heel verhaal te vertellen in scènes die soepel in elkaar overgaan, de spanning vast te houden en te zorgen dat held en heldin elkaar in exact 150 pagina's vinden - en dat vele keren per jaar. In de VS bestaan er beroepsverenigingen van romance writers en wordt het vak in cursussen onderwezen. Het is een ambacht.

Zo beschouwd is er dus goede pulp en slechte pulp. Deze consumptielectuur maakt al haar pretenties waar. Ze is zo eerlijk als een zak patat met mayonaise.

● Eendagsdroom

Toch wekken de schrijfsters meer dan eens de indruk dat ze zich er met een jantje-van-leiden van afmaken. Hoe een ongelooflijk knappe man te beschrijven? In iedere cursus schrijven voor beginners kun je leren dat je die knapheid met pakkende details moet oproepen. Sara Wood (Grillig tij) schrijft gewoon: ‘Hij was een ongelooflijk knappe man.’ Lee Williams broedt niet dagenlang op een treffende metafoor om een hartstochtelijke blik te beschrijven, maar houdt het bij: ‘Ze keken elkaar met hartstochtelijke blikken aan.’

Sensueel, sexy en intiem behoren tot de sleutelwoorden in dit steno van de hedendaagse stuiversromantiek. Slechts gehuld in zijn jeans is hij adembenemend sexy. Zijn uitstraling is even sensueel als viriel. Held en heldin delen intense, intieme momenten. Het is een stijl van grote stappen, gauw thuis.

Maar wat zouden de schrijfsters ook meer moeite doen? Hun romans leveren het script voor een dagdroom en ze zijn ook even stereotiep als de gemiddelde dagdroom. Ze verschaffen de woorden voor de dialoog van de lezeres met zichzelf. Een half woord is dus genoeg. Het gaat tussen haar en de held, een verhouding waarin de schrijfster met haar allerindividueelste gevoelens, waarnemingen en woorden een storende derde zou zijn. Intieme avonturen, dat zijn het.

Literatuur: Jos den Bekker, ‘De subtiele emancipatie van de pulproman.’ Intermediair, 21 februari 1992. Carol Thurston, The romance revolution. Erotic novels for women and the quest for a new sexual identity. University of Illinois Press, 1987.