Onze Taal. Jaargang 61

[p. 258]

De Gezongen Apotheek
Jacques Klöters
Was dat nou alles?

‘Je loopt je lul achterna’ hoorde ik m'n vijfjarige zoon ooit zingen. Dat was in de jaren tachtig. Zou je een geschiedenis van de geslachtelijke omgang kunnen schrijven gebaseerd op kenmerkende woorden uit het liefdeslied? Je zou een verzameling liedjes uit een bepaalde tijd moeten nemen en ze doorlezen op trefwoorden.

Terwijl ik blader door een stapel liedjes van circa 1865, lees ik ‘Wie trouwt handelt goed, maar wie niet trouwt doet beter’. In dit lied gaat het over de taal der liefde:

Mijn engel, mijn hoop o mijn godheid!
Ziedaar het woorden-register van 't minnende paar

Uit het lied Het Rijmwoordenboek blijkt dat na het huwelijk de woorden drastisch veranderen:

Zoek ik een woord op ‘vrouwen’
dan vind ik ‘trouwen, rouwen’
zoek ik een woord op ‘huw'lijk’
'k verveel mij daarmee gruw'lijk
een woord voor echtgeluk
daar is het blad juist stuk

Er zijn geen verliefden aan het woord in deze liedjes, meestal ironische waarnemers. Maar de gebruikte woorden vormen achter elkaar gezet een lief refrein:

Een kusje o zo zoet
Amor, Eva en de gloed der min
hun dwaas verlangen
dwepen bij de zilveren maan
hij omvat haar bij haar leest
een wonderschone tedere maagd
ogen als sterren en een hartje van
goud

● Aangename verpozing

Rond de eeuwwisseling verschijnt er maandelijks een stukje populaire bladmuziek. TAVENU heet het, een heerlijke afkorting van Ter Aangename Verpoozing en Nuttige Uitspanning. In het liefdeslied van 1900 worden nieuwe uitdrukkingen gebruikt voor oude rituelen. De verliefde wil

geen modepop maar wordt magnetisch aangetrokken
door een beeldje van een coquette vrouw
waar hij smoorlijk op wordt.
Zij danst gracieus
en haar smachtend ogenspel zet hem in lichterlaaie.
Hij drukt haar met kracht aan zijn hart
en steelt een kus van haar

Er zijn niet veel liefdesliedjes meer gangbaar uit de vorige eeuw. Toch kennen nog veel mensen dit refreintje uit 1897:

Twee ogen zo blauw
twee ogen zo blauw
schittrend als sterren en donzig als dauw
twee ogen zo blauw

Het onderwerp is een belangrijke optische waarneming die zo vaak mogelijk herhaald wordt met daarbij twee bijvoeglijke bepalingen van blinde verliefdheid.

En dan is het 1903 en klinkt er een nooit eerder gehoorde toon en er is een nieuwe directheid:

Ik hou' van alle vrouwen
dat is een groot verdriet
met een kan ik maar trouwen
en daarom trouw ik niet

Ik heb het over J.H. Speenhoff, die wist wat de verliefde meemaakte:

Ik weet niet of ik waarheid spreek zij is zo heel bijzonder
wat eerst in haar eenvoudig leek is nu voor mij 'n wonder
Haar ogen zijn zo wonderrijk en vol geheime wenken wanneer ik in haar ogen kijk dan kan ik niet meer denken

De populariteit van Speenhoff en de opkomst van het cabaret zorgden vóór de Eerste Wereldoorlog voor een hausse van ‘het betere lied’. Dat was veelal overgenomen uit de beschaafd-pikante atmosfeer van de cabarets van Berlijn en Parijs:

Modern coquet boudoir
subtiel parfum
paarse peignoir
gemaskerd bal
heer met lorgnet

● Moeder is dansen

Na de Eerste Wereldoorlog veranderde de muziek, de dans en de taal van het liefdeslied. Jonge vlotte zangers bezongen de liefde als een populaire vorm van vrijetijdsbesteding:

Foxtrot charleston
ouwe kar chauffeur
pagekop vacantieflirt
benzinegeur
lange broek kamperen tent
fuif en grote pret
jockey pet en fijne vent
moesje paatje standje

Louis Davids liep met alle muzikale modes mee en bezong de liefde op een manier die van alle tijden was:

Had je niet die mooie blauwe ogen
had je niet dat ravenzwarte haar
dan was ik er nimmer ingevlogen
was er nimmer voor mijn rust gevaar

Later liet hij het schrijven aan Van Tol over, die dat virtuoos deed, maar met een cynische ondertoon:

Toen kwam het soupeetje
met blonde Greetje
en wat er aan zo'n toestand vast zit, weet je
wij dronken champus

[p. 259]

ik lag voor Pampus
nou eens kijken of ik haar naar mijn
wigwam schmoes

In de donkere oorlogsjaren wordt het liefdesgeluk vaak geprojecteerd naar een toekomst waarin alles licht en helder zal zijn:

Als op het Leidseplein
de lichtjes weer eens branden gaan

Tot die tijd deinen de dansliedjes op een zomernachtfeest in het duister, droomt men van reizen met Kitty naar eilanden vol zon. Zij is een schatteboutje waar men smoor op is, crazy op teaën in een cosy corner en ooit zal zij beet geven, si si si! Na de Tweede Wereldoorlog klinkt de frisse wederopbouw door in het populaire liefdeslied. Kleine Greetje uit de polder die Daar bij die molen woont en die de trappen van een van die pittoreske stadhuizen wordt opgedragen. Nooit is het liefdeslied zo burgerlijk geweest als in de jaren vijftig. Zelfs de cynische commentaren lijken verdwenen. Het liefdeslied is zoengericht:

jij keek mij aan
ik keek jou aan
een schok en toen
in de bus van Bussum naar Naarden
gaf jij mij een zoen

zongen Helma en Selma. Het taalgebruik in deze liedjes is conventioneel, braaf en laat niet raden dat er een muzikale aardverschuiving op komst is. In 1962 zongen de Spelbrekers nog:

Kleine kokette Katinka
kijk nou eens eventjes om
stiekempjes over je schouder
je ma ziet het toch niet, dus kom!

● Anti-burgerlijk

Maar de toekomst was Peter Koelewijn, Jaap Fischer, Boudewijn de Groot en Ramses Shaffy. Er was een nieuwe muziek, er waren andere kleren, er was een nieuwe taal, en ‘kleine Greetje uit de polder’ begreep haar kinderen niet meer. De liefdesliedjes gingen in op de generatiekloof en de standsverschillen die niet langer geaccepteerd werden als beletselen voor de liefde:

Ben ik te min, ben ik te min
omdat je pa in een grotere kar rijdt
dan de mijne?

zong Armand in 1967. De liefde is anti-burgerlijk en men gaat in het lied met elkaar naar bed. Don Mercedes vertelt van Rocky, die verliefd is:

We zochten toen een kamer
en bleven bij elkaar
sliepen samen op de grond
en zagen geen gevaar

Wat gebeurt, Rocky verwekt een baby bij zijn vriendin. Dat is schrikken, maar de zanger kent zijn verantwoordelijkheid. Dan een nieuwe slag: zijn vriendin sterft in het zesde couplet en Rocky zal het kind alleen moeten opvoeden. Bezint eer ge begint, lijkt de verborgen moraal te zijn. En de knorrende buitenstaander die het liefdeslied altijd begeleidde met cynische commentaren, is die verdwenen? Niet helemaal. In het cabaret en in de musical is die stem nog wel te horen. Annie M.G. Schmidt schreef een lied waarin ze de eerste seksuele ervaring ontmaskerde:

Was dat nou alles
is dat de clou van het bestaan
waar alle liedjes over gaan
is dat nou alles
was dat nou alles
waar elke dichter over schrijft
is dat de kurk waar de boel op drijft
is dat nou alles

Seks blijft een probleem. In de jaren zeventig leken de taboes opgeruimd. De strijd tussen de generaties was bijna beslecht:

Vergeet de moraal van je moeder en vader
't was goed bedoeld maar 't verrijkte je niet
zie toch je hart als een heel grote ader
die als je dat wilt plaats aan tientallen biedt

zong Robert Long in 1974. Hij begon als eerste over de homoseksuele liefde te zingen:

Dan streel en omarm ik je, troost en verwarm ik je
kun je 't leven dan 's morgens weer an
dan ga je weer terug... naar je vrouw

Na Robert Long waren het vooral de liedjes van de groep Doe Maar die een groot publiek vonden.

Voornamelijk liefdesliedjes, geschreven door dertigers die kinderen van vijf jaar hoorden meezingen ‘Je loopt je lul achterna’.

Gisteren zag ik een kind van drie op het strand met een te groot T-shirt aan met in grote rode letters:

Eat

Fuck

Kill

Soms het refrein van een nieuwe hit in de jaren '90?

[p. 260]