Porselein rijden
Marc De Coster - Tienen, België
We komen de uitdrukking porselein rijden verschillende keren tegen in Simon Vestdijks boek Een moderne Antonius. Het is geen vondst van de schrijver zelf. Van Dale omschrijft het als volgt: ‘(veroud. Barg.) (tegen extra betaling) langzaam en voorzichtig rijden van taxi's (koetsen) waarin, achter gesloten gordijnen, gevrijd werd.’ In de 11de druk stond daar nog bij: ‘heel voorzichtig aan doen’.
Het verschijnsel is komen overwaaien uit het Wenen van de 19de eeuw. Ook oude Berlijnse bronnen gewagen van Porzellanfuhre. Siegmund A. Wolfs Wörterbuch des Rotwelschen (1956) noemt als oudste datum 1846. De koetsier van zo'n huurrijtuig heette destijds Porzellanfuhrman of Porzellankutscher. Waar hij heen reed, was niet zo belangrijk. Hij maakte gewoonlijk een ritje door de oude stad. Als hij het maar zo voorzichtig mogelijk deed, alsof hij porselein vervoerde. Wellicht had de uitvinder van de term het spreekwoord ‘voorzichtigheid is de moeder van de porseleinkast’ in gedachten.
De chauffeur liet zich extra betalen en ook voor de liefde moest dikwijls betaald worden: volgens Wolf zou het gewoon om prostitutie gaan. De koetsen (met gordijntjes!) werden vervangen door taxi's, en de binnenstad werd drukker: de chauffeurs verlegden daarom hun terrein naar de buitenkant van de stad.
Wanneer het fenomeen precies bij ons is opgedoken, is niet bekend. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal zwijgt er in alle talen over. In de betekenis ‘voorzichtig, langzaam rijden’ duikt porselein rijden zonder bijgedachte aan het liefdesspel reeds in 1935 op in de volksroman Polletje Piekhaar van Willem van Iependaal. Vestdijks boek dateert uit 1960. Volgens de auteur is het een technische term uit het vocabulaire van chauffeurs, maar over de ouderdom ervan komen we ook via Vestdijks uitleg niets te weten. Zijn omschrijving is: ‘samen in een auto, achterin, langzaam en voorzichtig rijden, en een chauffeur die niets ziet, hoort of ruikt’.
Toch vermoed ik dat de uitdrukking al sinds het begin van deze eeuw bij ons bekend is, evenals het vergelijkbare glaswerk hebben en spiegel rijden.
Thans klinken deze beeldrijke uitdrukkingen gedateerd. In een jachtig tijdperk als het onze is geen plaats meer voor romantiek en porselein rijden.
Auteursrechtelijk beschermd