Onze Taal. Jaargang 61

[p. 249]

Wat is daarop uw antwoord?

Pauline Post - Leiden

Wie hoopt er op de mooiste dag van z'n leven op een toespraak van dertien in een dozijn? Wie wil er herinnerd worden aan de pijnlijke momenten uit het verleden? Een klein onderzoekje naar huwelijkstoespraken bracht aan het licht dat veel goedbedoelende trouwambtenaren de plank flink kunnen misslaan. Hoeveel clichés mag een ambtelijke huwelijksvoltrekking bevatten? En hoe delicaat is de taal van de liefde op het stadhuis?

Op de schouders van de hedendaagse trouwambtenaar rust een zware last. Trouwen is weer helemaal in: twintigers en dertigers hokken niet meer, ze gaan gewoon trouwen. Het enige verschil met vorige generaties is de huwelijksceremonie zelf: steeds minder mensen trouwen nog in de kerk. Trouwambtenaren merken dat ze vaak de rol van dominee of pastoor overnemen: ‘Onze toespraken worden moralistischer; mensen waarderen dat’, zegt een ambtenaar van de burgerlijke stand in Leiden. Vandaar dat de trouwambtenaar van vandaag net zo gemakkelijk praat over de wetsartikelen BW 81-83 als over geluk en het wonder van de liefde.

● Schadevergoeding

Wat zeggen de ambtelijke huwelijksvoltrekkers over liefde en geluk? Heel verschillende zaken, zo blijkt al gauw uit een kleine steekproef binnen de kennissenkring. Ongeveer driekwart was alleszins tevreden met de toespraak, maar er bestaat ook nog veel onverwerkt leed.

Een extreem geval, buiten mijn steekproef, is het echtpaar in IJsselstein dat inmiddels f 10.000,-schadevergoeding van de gemeente heeft gekregen vanwege insinuaties die een trouwambtenaar heeft gemaakt: zij zinspeelde op een schijnhuwelijk om aan een verblijfsvergunning voor de vrouw te komen en daagde het echtpaar uit het tegendeel te bewijzen. De maatschappelijke gevolgen van deze toespraak waren niet gering: de bruidegom werd, vriendelijk weliswaar, verzocht zich terug te trekken uit het plaatselijke bestuur van zijn politieke partij, hij zegt bedreigd te zijn door leden van de Centrumpartij en zoals hijzelf zegt: ‘We worden door veel mensen met de nek aangekeken.’ (In: NRC, 3 september 1992)

Leed op kleinere schaal is meestal het gevolg van een aantal klassieke missers van trouwambtenaren.

Het oprakelen van pijnlijke zaken uit het verleden

De meeste trouwambtenaren zijn zich ervan bewust dat ze beter niet kunnen spreken over vorige huwelijken, scheidingen van ouders of moeizame betrekkingen tussen de twee families. Toch worden er toespraken gehouden met zinsneden als: ‘Meneer De Vreede, u ziet er veel gelukkiger uit dan de vorige keer toen ik u hier voor mij zag. Ik heb begrepen dat uw familie het niet zo goed kon vinden met de ouders van uw toenmalige bruid, nu uw exvrouw. Maar vandaag is het zo te zien een gezellige groep samen.’

De vrouw beschouwen als een bijprodukt, ondergeschikt aan de man

Aan deze misser maken, enigszins voorspelbaar, mannelijke trouwambtenaren zich eerder schuldig dan hun vrouwelijke collega's. ‘Het aanrecht als enige recht van de vrouw’: een ambtenaar die daar nog een leukbedoelde opmerking over maakt, krijgt ook van collega's geen waardering. En wat te denken van de opmerking: ‘U, meneer Florijn, wordt nu het hoofd van het gezin dat u gaat stichten. Een zware verantwoordelijkheid krijgt u te dragen, maar met steun van uw vrouw Monique zult u dit huwelijk ongetwijfeld tot een succes maken.’

Een variant hierop is de trouwambtenaar die weigert de vrouw met haar eigen naam te blijven aanspreken zodra de ring om de vinger gaat.

Clichés gebruiken

Minder pijnlijk maar wijder verbreid is het gebruik van zinswendingen en metaforen die hun beste tijd hebben gehad. Toch varen ze nog, de scheepjes op weg naar de veilige haven van het huwelijk, de huwelijksbootjes over de woeste baren, het schip waarop de man kapitein is en de vrouw zijn zo gewaardeerde fokkemaat. Of minder rolbevestigend: ‘Het doet er niet toe of je op een schip goed kunt roeien of zeilen of navigeren. Het belangrijkste is dat je op elkaar kunt vertrouwen. Zo is het ook in het huwelijksbootje: op dat vertrouwen moet je bouwen.’ En natuurlijk kent ieder huwelijk bergen en dalen, waarbij het bruidspaar, als het door het dal gaat, vooral moet terugdenken aan die prachtige uitzichten op de top. Bovendien is het huwelijk, ondanks die waarschuwende vingertjes, toch een groot feest, en het grootste cadeau is de partner.

[p. 250]

● Beroepseer

Zeker wanneer een bruidspaar alle hoop op de trouwambtenaar heeft gevestigd om de huwelijksdag tot iets onvergetelijks te maken, kunnen bovenstaande ontsporingen in de toespraken dramatische effecten hebben.

Sommige bruidsparen kiezen daarom het zekere voor het onzekere. Zo vroeg een bruidspaar uit de provincie Utrecht zeer nadrukkelijk om een korte toespraak. Zij stelden geen prijs op de gebruikelijke huwelijksciichés, vertelden ze erbij. Wellicht hielden ze hierbij te weinig rekening met de sterk ontwikkelde beroepseer van trouwambtenaren. De korte toespraak kwám er: de wet werd voorgelezen en het ja-woord uitgesproken. Het uitwisselen van de ringen en de kus werden overgeslagen en na precies 1 minuut en 58 seconden stelde de ambtenaar op dezelfde toon: ‘U kunt nu de nog verschuldigde f 469,55 contant aan mij voldoen.’

Natuurlijk zijn er ook toespraken die, in ieder geval door de huwelijkskandidaten, gewaardeerd worden. Sommige ambtenaren doen bijvoorbeeld wat aan astrologie, en als dat aanslaat bij het bruidspaar, weten ze heel mooi te vertellen hoe goed een Steenbok en een Maagd bij elkaar passen, omdat ze allebei aardetekens zijn. Ook gedichten en wijze uitspraken zijn populair. Vooral voor beginnelingen bij de burgerlijke stand is het een uitkomst dat bijvoorbeeld Toon Hermans zoveel van de liefde weet:

je hebt iemand nodig,
stil en oprecht,
die als het erop aankomt
voor je bidt of voor je vecht.

Dat verlost de ambtenaar van een hoop gezwoeg op die ene treffende formulering.

● Veilige haven

Trouwambtenaren geven graag iedere toespraak een persoonlijke noot. Daarbij is het beroep van de echtelieden (meestal de man) een inspiratiebron. Bij het huwelijk van een stratemaker spreekt de ambtenaar over de bruidegom als iemand die gewend is paden goed begaanbaar te maken. Een chauffeur kan bochten zonder aarzelingen nemen en weet de voorrangsregels vast ook in het huiselijk verkeer te respecteren. Een zeemanshart zal sneller gaan kloppen als hij de veilige haven van het huwelijk binnenvaart en een boekverkoper moet ervoor zorgen dat zijn huwelijk een boek wordt dat zo dik is dat je het je leven lang niet uit krijgt.

Zulke uitspraken zijn misschien niet erg verrassend, maar al snel beter dan de volgende treffende observatie:

‘Het is een wonder hoe twee zo verschillende mensen, een jongen en een meisje, een jonge man en een jonge vrouw, twee zulke verschillende naturen, hoe die tot een eenheid kunnen worden, hoe ze elkaar aanvullen, hoe ze elkaars complementen vormen.’

Het liefst praat een trouwambtenaar over de liefde. Ieder heeft z'n eigen manier om aan te duiden wat liefde en huwelijk betekenen. Het zakelijke type haalt Van Dale erbij:

Een huwelijk is de wettelijk geregelde, formeel bekrachtigde levensgemeenschap tussen een man en een vrouw, naar de zin van de instelling voor het leven aangegaan. (12de druk)

Een ander praat over het wonder van een huwelijk: hoe bijzonder het is dat je elkaar hebt mogen ontmoeten, hoe ongelofelijk het is (als je er goed over nadenkt) dat je er voor elkaar wilt zijn. Of de ambtenaar houdt het abstract en noemt het huwelijk een symbool van de overtuiging van bruid en bruidegom, waarin de kracht van hun liefde zal schitteren. Met ingrediënten als de goede en de onvermijdelijke slechte tijden van een huwelijk, de wil om elkaar vast te houden, het vermogen om te delen, de wens om voor elkaar te zorgen, wordt menige toespraak er een die bruid en bruidegom ontroerd aanhoren. Zelfs voor tranen is er tijd genoeg: ‘Pak je zakdoek maar even’ zegt een trouwambtenaar met moederlijk inzicht, ‘het is toch heerlijk dat je huilt, want dat betekent dat je echt betrokken bent bij wat er gebeurt.’

Aan het einde van een memorabele toespraak mogen we van een trouwambtenaar terug naar de kleuterklas om ons te herinneren hoe de laatste zin van sprookjes ook alweer luidt. Hardop laat hij de zaal meezeggen: ‘En zij leefden nog lang en gelukkig!’ Oef!