Onze Taal. Jaargang 61

[p. 232]

Van woord tot woord
Marlies Philippa
Doeg, ik zie je!

Taal verandert steeds en onze groetwoorden dus ook, vooral in wat informelere situaties. Je hebt groetwoorden bij begroetingen en bij afscheid. Beide soorten zijn aan verandering en mode onderhevig. Toen Maarten van den Toorn, die ook lang aan de Utrechtse universiteit verbonden is geweest, op 31 januari van dit jaar aftrad als hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de universiteit van Nijmegen, vertelde hij iets over de manier van begroeten van de huidige generatie studenten. Als ze hem nog niet zo goed kenden, spraken ze hem niet aan met ‘Goedemorgen, professor’ of ‘Dag, professor’, maar zeiden ze ‘Hallo’. Als ze op wat vertrouwelijker voet waren gekomen, werd ‘Hallo’ vervangen door ‘Hoi’.

● Opmars van varianten

Bij afscheidsgroeten gaan de veranderingen sneller en is de variatie groter. Groetwoorden als tabee (uit het Maleis), saluutjes (vervorming van saluut) en ajuus (verbastering van adieu) doen verouderd en gewestelijk aan. De Brabanders zeggen houdoe, dat zoveel betekent als ‘houdt u (goed)’ en dat overeenkomt met het Twentse holdoe. De Noordlimburgse pendant (met een uitbreiding tot de streek rond Nijmegen) is ‘haje’, dat zowel een verkorting kan zijn van hou je goed als van hou je taai of haaks. Een paar jaar geleden had ik de indruk dat het Brabantse houdoe bezig was met een opmars boven de grote rivieren. Steeds meer niet-Brabanders tot in Utrecht en Amsterdam toe begonnen houdoe te gebruiken. Maar de laatste tijd hoor ik het alleen nog maar in Brabant of door Brabanders zelf, al schijnen jongeren ook elders het nog te zeggen (Hoppenbrouwers, Jongerentaal, 1991, blz. 43).

Evenals houdoe is doeg - een verbastering van dag - van oorsprong een dialectwoord. Het is Zaans. Op het eind van de 19de eeuw was doeg in de Zaanstreek heel gewoon, bij mannen, vrouwen en kinderen. In Koog zei men doeg, in Westzaan dug. Maar ook in West-Friesland is het al lang bekend. Zo hoorde ik van een 92-jarige Westfriese man dat het zeker tachtig jaar geleden door vrouwen gebruikt werd. Het was geen mannenwoord. Tot zijn verbazing zei hij het zelf nu wel. Volgens een wat jongere Westfriese vrouw was doeg vijftig jaar geleden heel normaal. Het was haar niet bekend dat het een vrouwenwoord zou zijn.

● Prettig alternatief

Vanuit de Zaanstreek heeft doeg zich in de jaren zeventig over het hele land verbreid. In 1973 bestond het al in Friesland, Groningen, Utrecht en Amsterdam. De dialectoloog Jan Stroop merkt in een artikel in De Nieuwe Taalgids uit 1974 (blz. 145-146) op: ‘Het opmerkelijkst is natuurlijk de alom te constateren verbreiding in Amsterdam, voor een deel wel toe te schrijven aan de invloed van forenzendorpen als Oostzaan en Landsmeer, die nu eindelijk revanche schijnen te nemen voor de eeuwenlange hinder van de Amsterdamse olievlek. Voor zover mij bekend, is het namelijk voor het eerst sinds eeuwen dat Amsterdam van de Zaanse en Waterlandse dorpen behalve inwoners en grondgebied nog iets anders overneemt.’

De zogenaamde ‘beschaafde’ aa bestaat in sommige (stads)dialecten niet of wordt er aanstellerig gevonden. Een groetwoord als daag is dan onbestaanbaar. Iets als daog wordt als te onbeschaafd ervaren en doeg is een prettig alternatief. Dat is volgens Stroop een van de oorzaken van het grote doeg-succes. Verder constateert Stroop (in 1973) dat doeg een ‘volkswoord’ is en dat het ‘tegenwoordig voornamelijk van vrouwen wordt gehoord, sterker nog, dat het in de combinatie Nou doe-oeg uitsluitend door vrouwen onderling gebezigd wordt’. In 1981 stond in Onze Taal te lezen dat jongelui in West-Nederland vaak afscheid van elkaar nemen met doeg.