Onze Taal. Jaargang 61

[p. 231]

O Sarajevo!

J.M. Verhoeff - Afdeling Naamkunde, P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam

Minister Ter Beek van Defensie is een overtuigd Serajevo-zegger; anderen zeggen Sarajevo. Het naast elkaar voorkomen van de vormen Serajevo en Sarajevo is niet een gevolg van het hanteren van verschillende transcriptie-systemen voor het cyrillisch alfabet, zoals de spellingen met w of v in de laatste lettergreep van die naam (Sarajevo/Sarajewo). Ook is het niet het resultaat van een verkeerde uitspraak of te verklaren uit een variatie in de uiteenlopende talen, dialecten, alfabetten en schrijfwijzen van de verschillende volken van het voormalige Joegoslavië. Overal is de uitspraak daar ‘Sarajevo’, en het is ook uitsluitend deze vorm die te vinden is in de grote atlassen of gezaghebbende standaardwerken als The Statesman's Year-Book.

● Oude rechten

Toch zijn de meesten van ons opgevoed met de moord in Serajewo van 28 juni 1914, de fameuze aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog. De vorm Serajevo is een zogenoemd ‘exoniem’, een vorm van een naam die door ‘niet-inlandse’ bewoners wordt gebruikt, zoals Keulen door Nederlanders en Arnheim door Duitsers. Dit exoniem kan bogen op een zekere ouderdom. Het is een voortzetting van een oorspronkelijk Turkse naam van de stad, namelijk Bosna-Serai. Het naamselement Serai is het oorspronkelijk Perzisch/Arabisch woord saray ‘gebouw/paleis’.

De meeste 19de-eeuwse aardrijkskundige woordenboeken die ik erop heb nageslagen, geven zowel de vorm met e als die met a. De oudste evenwel geeft slechts de a-vorm: Bosna-Serai of Sarajewo (Algemeen aardrijkskundig woordenboek van J. van Wijk; 1822). Het Historisch en geographisch woordenboek van S. de Bruin (1869) meldt: Bosna-Seraï of Sarajewo. De eerste uitgave van Kramers' geografisch woordenboek der geheele aarde (1855) noemt de a-vorm pas als vierde mogelijkheid, Bosna-Seraï, Seraïo, Seraïevo, Saraïevo, en laat deze laatste vorm in een volgende uitgave (na 1882) geheel weg. Van het begin af aan zijn beide vormen in Nederlandse aardrijkskundige lijsten dus gehanteerd. In de loop van de tijd zijn makers van atlassen echter de voorkeur gaan geven aan de internationale a-vorm, terwijl samenstellers van encyclopedieën en schrijvers van geschiedkundige werken nog lang de ‘eigen’ e-vorm zijn blijven prefereren. Veel praktische bezwaren levert deze situatie niet op, zolang men maar de moeite neemt in naslagwerken van Sar- naar Ser- te verwijzen. Oosthoek's geïllustreerde encyclopedie (uitg. 1916) laat dit echter achterwege, zodat men de a-variant slechts onder het lemma Serajewo aantreft. De atlas van dezelfde encyclopedie (deel XI) komt echter uit een andere koker: hier vindt men slechts Sarajevo (kaart 16), en als men vervolgens meer wil weten over deze beklagenswaardige stad, zoekt men bij dit trefwoord tevergeefs.

● Goede voorbeeld

De Second United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names (Londen 1972) heeft in resolutie nummer 29 de leden van de Verenigde Naties opgeroepen het gebruik van exoniemen zoveel mogelijk te beperken. Gezien het feit dat de a- en de e-varianten van de naam van de hoofdstad van Bosnië-Herzegovina steeds beide in gebruik zijn geweest en de e-variant nauwelijks als een ingeburgerde typisch Nederlandse vorm kan worden beschouwd, komt Serajewo alleszins in aanmerking om onder deze beperking te vallen en te worden ‘afgeschaft’. In zijn enthousiasme voor de activiteiten van de Verenigde Naties zou de Nederlandse minister van Defensie zijn steentje kunnen bijdragen aan dit internationale streven, door zelf het goede voorbeeld te geven en het gebruik van Sarajevo in de media te bevorderen.