Onze Taal. Jaargang 61

[p. 215]

Afkokers
F. Jansen

Zich legitimeren

Moeten zwartrijders en dito werkers zich straks legitimeren of identificeren? Het antwoord is bevrijdend: beide werkwoorden (let wel: als wederkerende werkwoorden, dus met zich erbij) kunnen in dat geval volgens alle woordenboeken gebruikt worden: zich identificeren is ‘zijn identiteit bewijzen’ en zich legitimeren ‘bewijzen dat men de persoon is voor wie men zich uitgeeft’. Wie daartussen een verschil kan ontdekken, is knap. Zich legitimeren is wel veel ouder dan zich identificeren: het eerste werkwoord wordt al met bewijsplaatsen uit het begin van deze eeuw in het Woordenboek der Nederlandsche taal genoemd. Het tweede niet.

Voor mijzelf is er wel een nuanceverschil in gevoelswaarde tussen beide werkwoorden: in zich legitimeren zit legitiem ‘wettig’. Het werkwoord is dus vooral gepast in situaties waarin de wet het voorschrijft dat je je bekend maakt. Zich identificeren kent die beperking niet.

Overigens heeft het Ministerie van Justitie weloverwogen gekozen voor het woord identificatieplicht in plaats van legitimatieplicht: legitimatie zou te veel doen denken aan (il)legaal.

Orenmaffia

Op de opiniepagina van de Volkskrant (62-92) stond een artikel met de volgende lange bovenkop: ‘“Ziekte zit tussen je oren”, zo houdt een nieuwe beweging van therapeuten ons voor. De “orenmafia” lijdt aan simplisme en eenzijdigheid.’

Met de orenmaffiosi worden artsen en verpleegkundigen bedoeld die de oorzaak van alle kwalen zoeken in de mentaliteit van de zieken. Ik dacht eerst dat het woord geen blijvertje zou worden, omdat er zoveel denkstappen gemaakt moeten worden om van oren via tussen je oren en denken bij gedachtenziekmakende kracht uit te komen. Waarschijnlijk had ik het mis. In Trouw verschijnen zelfs columns onder de titel Orenmafia. Als ik het goed zie, gebruikt de columniste het nieuwe woord als geuzennaam.

Zakkenvullers

Volgens de Telegraaf (15-2-92) heeft staatssecretaris Simons in een brief aan de Tweede Kamer ontkend dat hij in een radio-uitzending de particuliere verzekeraars ‘zakkenvullers’ zou hebben genoemd. Simons was de vraag gesteld: ‘Vindt u de verzekeraars zakkenvullers?’ Daarop had hij geantwoord: ‘Zakkenvullers? Dat is me te sterk uitgedrukt.’ De journalist had alleen het antwoord uitgezonden.

Door zulke praktijken neemt de status van de journalistiek niet toe. In het algemeen zou het geen kwaad kunnen als het woord desgevraagd meer in de krantekolommen opdook. Maar interessanter is natuurlijk de vraag van welk gespreksmechaniekje de radiojournalist gebruik heeft gemaakt.

Wie een gesprek voert, ondergaat - meestal onbewust - de drang tot samenwerking met zijn gesprekspartners. Hoe toevallig ook mensen met elkaar in gesprek zijn geraakt, toch lijkt het wel of ze tot elke prijs willen samenwerken. Geen vraag zo gek, of er komt een antwoord op. Het is zelfs zo dat een geïnterviewde zijn antwoorden tot in de subtielste details van de formulering aanpast aan de vraag. Dat bleek uit het volgende experiment. Een groep winkeliers werd telefonisch gevraagd: ‘Om hoe laat sluit de winkel?’ Een vergelijkbare tweede groep winkeliers moest antwoord geven op de vraag: ‘Hoe laat sluit de winkel?’ De eerste groep antwoordde merendeels ‘Om zes uur’, de andere groep ‘Zes uur’.